Аймгийн Алдарт уяач У.Соронзонболд: Зодог тайлсан Орлой хонгороо би маллаж байгаа

Сүхбаатар аймгийн Сүхбаатар сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач Э.Соронзонболдын ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна. 
-Таны аав Монгол улсын Алдарт уяач Б.Усны-Эхийн хурдан Орлой хонгор өнгөрсөн жил зодог тайлсан. Одоо та маллаж байна уу?
-Тийм ээ, энэ жил 25-тай ч бэлчээртээ толиотой сайхнаараа явж байна. Яс сайтай адууны шинж л дээ. Ямартаа л цаанаасаа төрчихсөн амьтан гэж манай хүргэчүүл, хөгшчүүл ярьдаг юм. Одоо ч заримдаа уяан дээр ирээд зогсдог юм. Аав, хонгор морь хоёр бахдам амжилтын эзэд. Залуу сайхан цагтаа түрүү магнайд хурдлан, тэр тоолонд аав маань уяач хүний баяр бахдалыг мэдэрдэг байсан. Тиймдээ ч аав хонгортоо их хайртай. Заримдаа аав дэл сүүл, цацгийг нь боогоод уячихдаг юм. Бие биенээ их л сайн ойлгодог шиг санагддаг. Адгуус ч гэлээ баярладаг байхаа. Адуу чинь ухаантай амьтан болохоор нэгэн цагт энэ уяан дээр зогсож байлаа гэж зөн совиноороо мэдэрдэг ч юм билүү.
-Адуу хөгшрөхөөрөө шүдгүй болчихдог гэж ярьдаг даа?
-Тийм шүү. Гэхдээ тухайн адуунаасаа л болдог юм. 18,19 хүрээд зарим шүд нь муудаад ясан шүдэндээ орчихож байгаа юм. Харин хонгор морь эргэж цөгцөлсөн адуу байхгүй юу. Ухаандаа цөгц нь дуусаад, эргэж цөгцөлсөн гэсэн үг.
-Ойр зууртаа унах уу?
-Унана. Өвөлдөө сайхан галыг нь гаргаад тавьчихдаг юм. Зундаа ойр зуур хүүхдүүд унана. Хэргээ бүтээчихсэн амьтныг олон жил тамлаад яахав гэж боддог. Хамгийн сүүлд 2006 онд Асгатын 80 жилд мордуулж, айргийн дөрвөөр ирээд зодог тайлсан. Өнгөрсөн зун аймгийнхаа 70 жилийн ойгоор мордуулаад ёслоод буулгасан.
-Таны хувьд хэзээнээс бие даан морь уяж байна вэ?
-Хөдөөгийн бид чинь бүгдээрээ л багадаа унаач байгаад хасагдаад ирэхийн үестээ туслах уяач, дараа нь бие даан морь уядаг. Миний хувьд ч ялгаагүй аавынхаа туслах уяач байгаад 2005 оноос гардан уяж байна. Аав маань ч нас дээр гараад морь малаа байнга эргэж чадахгүй болсон болохоор хүүгийн хувьд би л хийнэ шүү дээ. Аавыг их морь хурдлуулж байх үед нь тэжээл гэж байсангүй. Цагаан өвсөөрөө л уралдчихдаг байлаа. Одоо шиг олон ч нааддаггүй байлаа. Өвөл, хавартаа нэг уралдвал уралдана. Тэгээд л зун нь уралддаг байсан болохоор морийг ер нь л нимгэлж уядаг байсан байгаа юм.
Харин сүүлийн үед бид өвөл, хавартаа жаахан тэжээл өгөөд уралдуулж байна. Тэжээлийн адуу бярдуулж л уралдаж байгаа юм. Уяаны арга барил ч өдөр шөнө хоёр шиг болчихлоо. Дээхэн өвс ургамал нь шимтэй, мал нь ч тарга тэвээрэг сайн авдаг байж. Одоо өөр болсон болохоор тэжээхээс ч өөр аргагүй юм.
-Та бол удам дагасан уяач. Тийм болохоор өвөг дээдсээс өвлөн ирсэн адуугаа сайжруулах, хурдлуулах тал дээр хэр анхаарал тавьж байна вэ?
-Буурлын буянг арвижуулж, сайжруулъя гэж бодолгүй яахав. Хамгийн гол нь адуу удамшдаг амьтан. Тэгэхээр удам угсааг нь сайжруулж, цусыг нь сэлбэх ажлыг хийж байх ёстой. Тиймдээ хурдан удмын адуутай найз нөхөд,  нутаг орныхноосоо  гүү, байдас солилцдог. Би гол нь гүүндээ их анхаарал тавьдаг. Адуу ер нь эх талаа илүү дагадаг. Аав минь ч “сайн гүүнээс л сайн адуу гарна” гэж хэлдэг юм. Манайхан даллаганы сав гэж ярьдаг шүү дээ.
Адууны буянгаар их олон  сайхан хүмүүстэй найзалж нөхөрлөж яваадаа баярладаг. Тод манлай уяач Эрдэнэчулуун, Манлай уяач Сандуйжав гээд л. Сандуйжав Тод Манлай уржнан надаас нэг морь аваад оронд нь тогоруу цустай азарга  өгсөн. Түүний аав Гарамжав гуай жинхэнэ тойруулгын адуу малладаг байсан болохоор “тогоруу халтрын цустай адуу надад өгөөрэй” гэж захьсан юм. Төлүүд нь гараад эхэлчихсэн байгаа. Энэ мэтчилэн адууныхаа цусыг сайжруулж л байна.
-Адууны наймаа хэр хийж байна даа?
-Ойр зууртаа хийнээ хийнэ. Манай адуунаас чинь Улсын наадам, Алтан-Овоонд ганц нэг адуу айрагдаж байлаа. Аавын минь нэртэй хээр адуу даагандаа улсын наадамд таваар орж байсан. Гэхдээ соёолон болдог жил нь хүнд өгчихсөн юм. Бас нэг хул даага байлаа. Хагалж уралдаагүй үрээ л дээ. Наадмын өмнөхөн Тод манлай уяач Даваахүү, Эрдэнэчулуун гуай гээд хэд хэдэн хүн манай уяагаар хүрээд ирээд “хул даагыг чинь авъя” гэнэ. Би ч улсын наадамд уралдуулна гээд 500  гаруй км замыг туулаад очсон болохоор орчихож магадгүй гэж горьдоод зарахгүй л гэчихлээ. Өнөө хэд жаахан шалж байгаад л явсан юм. Маргааш нь дахиад л ирлээ. Тэгсэн аав маань нэртэй зүстэй хүмүүст адуугаа өгчих. Буянтай улсад өгч байгаа болохоор, миний хүүгийн болоод нутаг усны нэр гарна шүү дээ гэхээр нь зарчихсан юм. Ингээд хул даага Улсын наадамд арваар орж, Архангайн наадамд айрагдаад, хойтон жил нь шүдлэн үрээ  Алтан-Овооны тахилгат гурваар орсон юм. Дараа нь Эрдэнэчулуун Тод манлай “танай адууны удам мундаг өсч байгаа. Даага маань азарга болсон” гэж нэг таараад ярьсан. Гэхдээ сүүлийн 2-3 жил уралдсангүй. Сураг сонсохнээ хөл нь муудсан гэсэн. За тэгээд Архангай, Говь-Алтай, Завхан, Өвөрхангай тийшээ манайхны адуу гарсан. Очсон газар бүртээ л хурдан байгааг нь дуулаад баярладаг юм. Уржнан Булганаас хүн ирж нэг даага аваад явсан. Булган аймгийнхаа наадамд орсон гэнэ лээ. Бас ноднин хоёр даага Өвөрхангай руу явсан нь Бүрд сумынхаа наадамд айрагдсан байна лээ.
-Урилгыг маань хүлээн авч ярилцсан танд баярлалаа.
-Монголын ард түмэн, уяачид, моринд дуртай хүмүүсийн унших дуртай сэтгүүл “Тод магнай”-н хамт олонд ажлын амжилт хүсье. Сэтгүүлийн энэхүү хуудсаар дамжуулан Монголынхоо нийт уяачдад, тэр дундаа Сүхбаатар аймгийнхаа уяачид, моринд дуртай найз нөхдөдөө өнөө жилд морь нь хурдан, унаач нь цовоо байж унага болгон нь босоо төрөх болтугай гэж ерөөе.
"Тод магнай" сэтгүүл Сүхбаатар аймгийн тусгай дугаар