Залуу уяач Э.МЭНДБАЯР: МОРИО ЦЭЭЖИНД УРАЛДАХЫГ ХАРАХ ШИГ ЖАРГАЛ БАЙХГҮЙ

Төв аймгийн Эрдэнэ сумын уугуул, удамт уяач Эрдэнэбаатарын Мэндбаярыг уншигчдадаа танилцуулж байна. Тэрээр 1986 оны дөрөвдүгээр сард сумын төвд төржээ.

 -Уяач аавын хүү багадаа хурдан морь унаж л байсан байх. Хэдэн жил хурдан морь унасан бэ?
Би гурван настайдаа анх унаа морь унаж сураад жилийн дараагаас хурдан морь унасан. Тэгээд 17 хүртлээ гэхээр 13 жил хурдан морь унасан юм байна. Нутгийнхан сайн унаач л гэдэг байсан. Олон ч удаа айраг, түрүү хүртэж, эмээ өвөө, аав ээж, нутгийн олноо баярлуулж байсан. 
-Шаггүй унаач байж мэдэхээр төрх байна шүү. Хэний ямар морьд унаж, ямар амжилт үзүүлж байсан бэ?
Манай өөрийн хээр азарга олон жил хурдалсан. Мөн Мөнхтогоо өвөөгийн маань хээр азарга, Хорлоо хонгор морь, талийгч Даваасүрэн ахынхаас авсан Мөлүү хонгор азарга, Том хонгор морь гээд унаж айрагдуулсан нь олон доо. С.Гэсэрваань гуайнхаас ирсэн хүрэн хонгор азарга, Том хээр, Бага хээр, Шинэ хээр гээд аавынхаа уяж байсан олон хүлгийг унаж хурдлуулж байсан. Гэхдээ 1994 онд сумынхаа 70 жилийн ойгоор Г.Даваасүрэн ахын Өвгөн хонгор азаргыг 16 настай унаж хол түрүүлгэсэндээ   их баяртай байдаг. 

-Өвөө тань бас морь уядаг байсан юм уу?
Тийм ээ. Адууг сайхан сургаж цагаашруулдаг хүн. Одоо 90 хүрсэн сайхан буурал бий. Буян-Эрдэнэ, Банзай, Золоо, Батаа,  Өсөхөө, Ууганаа, Бадрах нарын олон ах нар манай адууг сургаж цагаашруулдаг байсан. Би ч бас өөрийнхөө хэр хэмжээнд даага сургадаг байлаа. /инээв/ Сүүлдээ нас биед хүрээд өөрөө бүх адуугаа сургадаг болсон. 
-Уралдаанчийнхаа хувьд оролцсон хамгийн чансаа өндөр томхон наадмынхаа дурсамжаас хуваалцаач?
Би Г.Пунцагбалжир агсны нэрэмжит өвлийн уралдаанд хээр азаргаа айрагдуулсан. Мөн улсын баяр наадамд гурав, дөрвөн жил очоод унасан морио 14, 26, 48-д давхиулж байлаа. Намайг морь унадаг байхад наадам өтгөн болдог. Нэг насанд дунджаар 500 морь уралддаг байсан. Миний оролцсон өөр нэг том наадам бол  Төв аймгийн 70 жилийн ой. Хээр азарга маань ид хурдан байсан ч азарга дутуу эргээд. Буцаж очиж үлдсэн азаргануудтай нийлэх гээд хурдаараа дунгуйрч явж байгаад үлийнд бүдэрсэн азаргатай хоёулаа харуулдаж унаад. Их хөгтэй наадаж билээ. Тэр наадам бас санаанд тодхон байдаг юм. 
-Эрдээхүү ах нутгийн аль сайн угшлаас цуглуулсан юм билээ. Тэгэхээр таны хувьд “хөзөр” сайтай тоглогч гэх давуу тал байж.  Хэдий үеэс бие даан морь уясан бэ?
Аав маань адуунд их хайртай хүн. Хурдан удаан нь хамаагүй хайрлаж, зөв унаж сургаж бай л гэдэг. Би их сургууль төгсөөд Худалдаа хөгжлийн банкинд ажилд ороод 9.5 жил болж байна. Ажил ихтэй болохоор зун уяан дээрээ амралтын өдрүүдээр л очиж амждаг. Тийм болохоор өөрийгөө морь уядаг гэж хэлэхгүй ээ. Гэхдээ оюутан байхдаа зуны амралтаараа морь уядаг байсан шүү. Минийхээр морь уяна гэдэг хүүхдээ сургахаас эхэлдэг. Хүүхдээ унаж сургаад, дараа нь уралдуулах морио уяж бэлтгэх ёстой. Би хэдэн айлын хүүхдүүдийг гайгүй сайн унаач болгосон. 
-Нээрэн л хүүхдээ сайн сургачихвал асуудал бага гарах байх шүү. Эрдэнийн залуус шинэ цагийн адуунд хошуурцгааж байгаа бололтой. Таны хувьд...?
Адуучин хүн адууныхаа удам угшлыг сайжруулах зорилгоор холоос азарга авах нь элбэг. Аав бид хоёр мөн тийм зорилготойгоор зүүн талаас сайн азарганууд авсан. Сүүлд шинэ цагийн азарга ч авсан. 
-Морин уралдааныг тойрсон сүүлийн үеийн нөхцөл байдлуудыг ажигладаг байх. Ямар бодолтой байдаг вэ? 
Адуу гэдэг амьтнаар арай л их шоу хийгээд байх шиг санагддаг. Моринд хайртай монгол уяачийн хувьд уг нь нутаг усандаа уралдуулаад явж байх жаргал баймаар. Гэтэл мөнгө төгрөг, нэр алдрын хойноос хөөцөлдөөд хүүхэд, морь зовоогоод байх шиг санагдах юм. Миний хувьд морио мордуулчихаад цээжинд уралдахыг нь харах шиг жаргал байхгүй. Энэ мэдрэмжийг л мэдрэхийн тулд л уяач болсон мэт санагддаг.
-Адуу өөрийг нь хайрлаж, сэтгэл зүрхээ зориулсан нэгнийг заавал баярлуулдаг ачлалтай амьтан. Хойчийн баярт өдөр уулзахын ерөөл өргөөд ярилцлагаа өндөрлөе.

"Тод магнай" сэтгүүл. Төв аймгийн Баян, Баянжаргалан, Эрдэнэ сумдын тусгай дугаар. 2018 он