Аймгийн Алдарт уяач Д.Төмөрбат: ХОЁР ТҮРҮҮ, ГУРВАН АЙРАГ ХҮРТСЭН ТЭР ЖИЛИЙН НААДАМ ХАМГИЙН САЙХАН НЬ

Баянхонгор аймгийн Богд сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач Далайн Төмөрбатыг уншигчдадаа танилцуулж байна. Тэрээр 1973 оны зун Хариулт хэмээх газар төржээ.

-Удам дамжсан уяачдын нэг гэж танилцуулсан. Манай уншигчдад дээдчүүлийнхээ талаар хуучлаач?
-Миний аав Гаваагийн Далай гэж олон жил морь уяж, туувар туусан хүн. Манайх таван хүүхэдтэй. Би тэр айлын отгон хүүхэд нь. Аав маань  “Сүхбаатарын зам” нэгдлийг үүсгэн байгуулагч, анхны гишүүдийн нэг. Нэгдэлдээ 1000 гаруй толгой мал нийгэмчилж байсан юм билээ. Тэгээд насаараа нэгдэл нийгмийнхээ төлөө зүтгэж, малчин, агент, манаач, тууварчин гээд олон ажил хийж явсан. Идэр залуу цагтаа хүрэн морь, халзан тэмээ хоёроороо гайхуулж байсан гэдэг. Харин миний бага нас БНМАУ-ын улсын Аварга малчин Дашцэрэнгийнд өнгөрсөн. Тэр хүн бол ээжийн төрсөн дүү. Мөн Богд сумын адуучин, олон жороо мориороо нутагтаа алдартай Цэрэндаш ахынхаараа очно. Хоёр нагацындаа очиж өвөлд нь тэмээ, зунд нь морь унасан шигээ өслөө.
-Тэр үеийн тэмээний уралдаан өтгөн болдог байв уу?
-Өтгөн сайхан болноо. Манай Дашцэрэн ахын хүрэн тэмээ их хурдан. Би унаж суманд хоёр түрүүлгэж байлаа. Дашцэрэн ах ганц тэмээ бус бас морь уяна. Өртөөний тэр олон тэмээг маллахын сацуу морь уяна гэдэг амаргүй шүү дээ. Хавартаа 60,70 ингэ ботголуулж, өглөө нар ургахаас үдэш бүрий тасартал борви бохисхийлгүй зүтгэнэ. Мундаг хөдөлмөрч хүн. Өнөөдөр өөрийгөө өдий зэрэгтэй явааг тэр сайхан хүмүүсийн дэргэд байж хөдөлмөрийн амтыг мэдэрсэнийх гэж боддог.
-Аймгийн Алдарт уяач гэдэг орон нутагт ханасан цол. Алдарт хэдий үеэс хурдан хүлгийн уяа сойлго тааруулах болсон юм бэ?
-Эхэн үед ангийн  анд, нэгдүгээр багийн малчин, аймгийн Аварга малчин Даваадорж агсны хүү Энхбаяр найздаа ганц хоёр адуу аваачиж өгөөд хамтарч уядаг байлаа. Тэгж байгаад 2010 оноос өөрөө бие даан уяж байна. Аймгийн Алдарт уяач болоход миний найз Энхбаярын ач тус ихээхэн байсан. Энэ дашрамд найздаа баярлаж явдгаа илэрхийлье. 
-Анхны айраг, түрүү мартагдашгүй дурсамж үлдээсэн байдаг. Тэрхүү нандин дурсамжаасаа  хуваалцаач?
-Айхтар зудны дараа 2002 оны хавар аймгийн Алдарт уяач Батсуурь ахтайгаа Хэнтий аймгийн Цэнхэрмандал сум орж Болд гэдэг залуугаас сартай зээрд шүдлэн авсан юм. Тэр маань ирэнгүүтээ сумын наадамд дөрвөөр давхиж анхныхаа айргийг авчирсан нь үнэхээр мартагдашгүй сайхан наадам. Зээрд үрээгээрээ би азарга тавьсан. Одоо 13 настай ижил сүрэгтэйгээ явна. Зээрд азарга маань намайг олонтаа баярлуулж аймаг, сумын наадмаас 30 гаруй айраг, түрүү авч өгсөн буянтай хүлэг байгаа юм. Товчхондоо Баянхонгор аймгийн бүсийн уралдаанд дөрвөн удаа аман хүзүүдэж, хоёр удаа айрагдсан адуу. 2005 онд хязааландаа Өндөр Гэгээний 360 жилийн ой бүсийн наадамд 20-иор давхиж байсан. 
-Уралдсаар байгаа юу?
-Ноднин зодог тайлсан.Одоо үр төлүүдээр нь наадна даа. Түрүүчийнх нь энэ жил хавчиг морь болж байгаа. Найз Энхбаяртаа төл хүрэн үрээг нь өгсөн. Одоо сум, орон нутагтаа хэд хэд айрагдсан сайхан азарга болсон. Өлзийт сумын хоёр залууд азарган үрээ  өгсөн нь хоёулаа аймагт айрагдаж байна лээ.
  Алдартын нэрийг дуурсгасан өөр ямар хурдан хүлгүүд байна вэ?
-Ганболд найзын маань бэлгэнд өгсөн Дорнод гаралтай цавьдар азарга байна. Хязаалан үрээ Баянхонгор аймгийн наадамд айргийн дөрвөөр давхиад Баацагаан, Жинст, Баянцагаан гурван сумын сургуулийн ойд тасархай түрүүлсэн. АХ-ын 93 жилийн ойгоор Богд суманд түрүүлсэн. 2013 оны Баянхонгор аймгийн зуны говийн бүсийн уралдаанд түрүүлсэн. Одоо 10 настай азарга байна. Өнгөрсөн жил сумынхаа АХ-ын ойд аман хүзүүдсэн. Үр төлүүдээс нь бас сайн давхиж байгаа нэг азарга байна. Би ер нь хоёр азаргаар сайн наадаж байгаа хүн. Өнгөрсөн жилээс МУ-ын Тод Манлай уяач Д.Ононгийн унаган хээр морь маань олонтаа баярлууллаа. Авчраад л Баруунбаян-Улаанд болсон баруун бүсийн уралдаанд айргийн дөрвөөр давхиж, найман сард “Хонгорын шигшмэл хурд”-д  дахиад дөрвөлсөн. Энэ жил хавчиг морь Баянговь суманд болсон говийн бүсийн уралдаанд дөрвөөр, аймагт болсон “Номгон хайрханы хурд”-д гурваар давхилаа. Мөн говийн бүсийн уралдаанд Сүхбаатар аймгийн Сүхбаатар сумын гаралтай хар соёолон маань гурваллаа.
  Богино хугацаанд амжилттай сайхан нааджээ. Хамгийн сайхан наадмын дурсамжаас хуваалцаач гэвэл?
-2013 оны сумын баяр наадмыг хэлнэ дээ. Бие дааж морь уяад удаагүй байхдаа цавьдар азаргаа түрүүлгэж, сартыгаа гурваар давхиулаад, соёолон түрүүлгэж, хязаалан гурваар, шүдлэн дөрвөөр давхиулж хоёр түрүү, гурван айраг хүртчихээд зогсох л хамгийн сайхан байсан даа. Ийм сайхан агшин тийм олон давтагдахгүй байх.
  Тэгэлгүй яахав.
-Эр хүн болж төрсний хэрэг бүтлээ л гэж бодсон. Ийм сайхан баярт мөчдөө хүн хамгийн дотны хүмүүсээ боддог юм билээ. Уяачид бидний амжилтын ард ар гэрийнхний  дэмжлэг байдаг. Миний ханийг Болортуяа гэдэг. Богд сумын цэцэрлэгийн эрхлэгчээр ажилладаг. Намайг их дэмжинээ. Манайх гурван хүүхэдтэй. Том нь сургуулиа төгсөөд хотод ажилладаг. Удаах охин оюутан. Бага хүү маань аавыгаа дагаад ингээд л явж байдаг юм. /өдөржин хамт явсан бяцхан хүүг заав/Миний ижий 80 гарсан сайхан буурал хүүгээ наадамд явахад сүү өргөн ерөөдөг. Ийм сайхан хүмүүсийн сэтгэлийн дэмжлэгтэйгээр морьд маань амжилттай давхиж байгаа.
  Эргэлзэхгүй байна. Танай бүлээс олон уяач байна уу?
-Манай бүлээс олон уяач төрсөөн. Морь гэдэг хийморилог амьтан  монгол хүний сэтгэлийг хөглөж байдаг шүү дээ.
  Тэгэлгүй яахав. Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Хурдан тууртын босоо цагаан хийморьт өнө мөнх ивээгдэж яваарай.
-Баярлалаа. Та бүхний ажилд өндөр амжилт хүсье.

"Тод магнай" сэтгүүл. Баянхонгор аймгийн тусгай дугаар. 2016 он