“Манлайн хурд” МСУХ-ны тэргүүлэгч, уяач М.Алтангэрэл: ААВ БИД ХОЁРЫН БАХДАЛТ НААДМУУД ОЛОН

Өмнөговь аймгийн Манлай сумын уугуул, "Манлайн хурд" МСУХ-ны тэргүүлэгч, уяач М.Алтангэрэлийн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.

-“Манлайн хурд” МСУХ-ны хоёр дахь тэргүүнээр ажиллаж байсан юм байна. Тэр үеийн түүхээс яриагаа эхэлье?
-2014 оны цагаан сарын дараа манай сумын МСУХ-ны гишүүд хуралдаж, хаврын уралдаан зохион байгуулах талаар ярилцсан юм. Тэр үеэр аймаг руу шилжчихсэн холбооны тэргүүнийг орлох хүнийг сонгох тухай асуудал мөн яригдаж, уяачдын олонхийн саналаар миний бие тэргүүнээр, одоогийн тэргүүн Мөнхтайван дэд тэргүүнээр сонгогдсон. Мөн 2009 оноос хойш манай суманд уяачдын дөрвөн ч гал уяа байгуулагдчихсан байсан учраас галын төлөөлөл болон нутгийн бизнесмэнүүдээс оролцуулан есөн хүнийг тэргүүлэгч гишүүнээр сонгосон юм. 
-Холбоо удирдлага зохион байгуулалтын шинэчлэл хийгээд ямар ажлыг хийж хэрэгжүүлсэн бэ?
-Ажил аваад хэдхэн хоногийн дараа хаврын уралдааныг зохион байгуулсан. Цаг хугацаа давчуу, ивээн тэтгэгч олж амжихааргүй байсан болохоор хуучин тэргүүн Батбаяр, дэд тэргүүн Мөнхтайван, бид гурав ярилцаж байгаад  нэг нэг насаар нь хуваан авч бай шагналыг нь хариуцан, дээд гурван насны морьдын уралдаанаа амжилттай сайхан зохион байгуулж чадсан. Энэ хамгийн эхний ажил. Түүний дараа овоо тахилгын болон бусад уралдааныг сум орон нутгийн удирдлагуудтайгаа хамтран зохион байгуулж, хэвшүүлсэн. Мөн ММСУХ болон Өмнөговь аймгийн МСУХ-ноос зохион байгуулж буй хурал, зөвлөгөөнүүдэд тогтмол оролцдог болсон. Үүнээс гадна жил бүр уяачдаа алдар цолонд тодорхойлж, хөдөлмөр зүтгэлийг нь үнэлүүлэх, урамшуулах бодлого баримтлан 2016 он гэхэд манай сумаас аймгийн Алдарт уяач цолтон 10-аад төрөн гарсан байсан.
-Одоо холбоондоо ямар алба  хашиж байгаа вэ?
-Тэргүүлэгч гишүүнээр ажиллаж байна.
-Морь уядаггүй хүн холбооны тэргүүлэгчээр ажиллах нь ховор. Та уяачийн гараагаа хэзээнээс эхэлсэн бэ?
-Миний аав Балдоржийн Маамаа Манлай сумын Өехий багийн малчин. 1970-аад оны үеэс нэгдлийн мал маллахын  зэрэгцээ морь уяж монгол төрийнхөө наадамд оролцсоор ирсэн. Энэ нутгийн нэрт уяач, морь шинжээч Занданбал агсны адуунаас азарга авч, адуугаа сайжруулсан гэдэг юм.  Аавын морьдыг ид хурдан байх үед би унаж сум орон нутгийн чанартай наадмаас олон айраг, түрүү хүртэж байлаа. Жишээлбэл 1976 онд Дорноговь аймгийн Мандах сумын баяр наадамд хар азаргаа аман хүзүүдүүлэн, халзан соёолонгоо гуравлуулж, харлаг хязаалангаа түрүүлгэчихээд намар найман сард Манлай сумынхаа баяр наадамд таван насны морьтой ирээд тавууланг нь айрагдуулж байлаа. 
-Сумын наадам тийм хожуу болж байсан юм уу?
-Тухайн жилийн газрын гарцаасаа шалтгаалаад харилцан адилгүй хугацаанд наадмаа хийдэг юм. Манай говьд чинь цаг орой дэлгэрч, намар орой сэрүүн унадаг.
  Нээрэн тийм шүү. Хэдэн жилийн өмнө намар оройхон ирэхэд нялх ногоо хэнзлээд ид зунаараа байсан.
-Тиймээ. Намайг хурдан мориноос хасагдах үед хоёр дүү маань залгаж хоёр ижилхэн хар даагаа аман хүзүү, айргийн гурваар давхиулж байлаа. 
-Олон жил хурдан морь унасан уу?
-Зургаан жил тасралтгүй морь унаад 14 настай хасагдсан. Тэр үед одооных шиг олон наадам болдоггүй. Сумандаа наадчихаад зав зай нь таарвал  аймаг руугаа явдаг. За тэгээд их хол наадлаа гэхэд зэргэлдээ хэдэн сум руугаа л явна шүү дээ. Миний аав Дундговь аймгийн Өлзийт, Өндөршил сумдад очиж наадаж  л байсан. Өлзийт сумын Цогт багт болсон мянган ботгоны баярт аав бид хоёр  таван адуутай очоод, дөрвөн түрүү, нэг аман хүзүү авч л байлаа. Энэ мэтчилэн аав бид хоёрын бахдалт наадмууд олоон олон.
-Та эцэг, эхээс хэдүүлээ вэ? Хэд нь аавынхаа энэ сайхан амжилтын буухиаг үргэлжлүүлж, магнайг нь тэнийлгэж явна вэ?
-1984 онд сумын 60 жилийн ойн наадмаар манай ах Төмөрийн хязаалан, соёолон хоёр түрүүлж , бас нэг соёолон нь гуравлаж байлаа. Тэгэхэд аавын их насны морь бас айрагдсан юм. Ах маань одоо сумын Алдарт уяач цолтой. Мөн манай дүү Отгонбаяр, хүү Мөнхтулга нар морь уяцгааж байна.
-Таны хувьд хэдий үеэс хурдан хүлгийн уяа сойлго тааруулах болсон бэ?
-Цэрэгт явж ирээд, ганц хоёр жил морь оролдож байгаад бизнес хийж мориноос хэсэг хөндийрсөн. Тэгээд 2009 оноос эргэн морь уяж, найз нөхдийнхөө бэлэглэсэн болон санал болгосон адууг цуглуулж эхэлсэн дээ. 2008 онд байх аа. Аймгийн Алдарт уяач Содномпилын Мөнхбат гээд миний нэг найз дүү байдаг юм. Түүнээс нэг ухаа азарга худалдаж авсан юм. Одоо тэр азарганы төлүүд сайн давхиж байна. Мөн аймгийн Алдарт уяач Батхүүгийн зөвлөснөөр Дундговь аймгийн Өндөршил сумын харьяат Сумъяа гэдэг хүний хүргэнээс хүрэн шүдлэн үрээг тухайн үедээ нилээд үнэтэй буюу сая төгрөгөөр авч байлаа. Тэгээд тэр жил нь уялгүй өнжөөгөөд, хязааланд нь өөрийн гараар тэжээж, сумандаа аман хүзүүдүүлсэн. 2010, 2011 онд мөн л Батхүү найзтайгаа хамт явж, Дорноговийн Иххэт сумын харьяат, Монгол улсын Алдарт уяач Нарангэрэлийн хүү Ононгоос гурав, дөрвөн адуу авч ирсэн. Тэдний үр төлүүд бас гайгүй давхиж байна. Сүүлд бас Айрагаас нэг хул даага Батхүүгээрээ шинжүүлж авсан. Уг нь “хэнзхэндүү гарсан юм, дааганд нь битгий уяарай” гэсэн боловч би сонирхолдоо хөтлөгдөж уяад, гурав уралдуулж 10,12-оор давхиулсан.
-Аргагүй бяр дутаж байгаа байх л даа?
-Тэгсэн байх. Дараа жил нь овооны наадамд гуравлаад, сумын наадамд аман хүзүүдэж, хязааландаа овооны наадамд түрүүлээд, Дорноговийн Мандах сумын 90 жилийн ойн баяр наадамд гурваар давхилаа.
Энэ жил Өндөршилээс авч байсан хүрэн азарганы төлүүд хурдалж байна. Ноднин сумын наадамд гуравласан даага маань энэ жил овооны наадамд аман хүзүүдэж, бооцоот уралдаанд гурваар давхин, Дорноговийн Хатанбулаг суманд түрүүллээ. Мөн хүрэн азарганы төл, бас нэг даага Дорноговийн Хатанбулагт  аман хүзүүдлээ. Хүрэн азарганы төл бас нэг төл хязаалан аман хүзүүдлээ. 
-Сүүлийн жилүүдэд одтой сайхан наадаж байгаа бололтой...
-2009 оноос хойш сумын наадмын нэг түрүү, дөрвөн аман хүзүү, нэг айраг, бусад жижиг наадмаас 10 гаруй айраг, түрүү хүртээд байх шив дээ.
-Танай сумынхан  eрөнхийдөө гал уяаны зохион байгуулалтанд ороод байгаа гэж дуулдсан. Тухайлбал, танай галынхан сүүлийн жилүүдэд ямар амжилт үзүүлээд байна вэ?
-Манай гал дөрвөн багийн уяачдаас бүрддэг юм. Залуучууд голцуухан. Хамгийн ахмад нь манай аав. Аймгийн Алдарт уяач цолтой тав, зургаан хүн бий. Манайхан жил бүр гал дотроо амжилтаа дүгнэж шилдэг уяач, унаачдаа шалгаруулан урамшуулдаг.
-Та бүхний морь уях төрийн их хэрэгт тань амжилт хүсье. Ярилцсанд баярлалаа.

"Тод магнай" сэтгүүл. Манлай сумын тусгай дугаар