Аймгийн Алдарт уяач З.Батбаяр: “Арвагар хээр” уяачдын холбооны ойн баярт Өвөрхангайн 3000 уяач оролцоно

Үндэсний их баяр наадам, Их Монгол улс байгуулагдсаны 811, Ардын хувьсгалын 96 жилийн ойн хурдан даагануудыг цувралаар танилцуулж байгаа билээ. Аман хүзүүнд хурдалсан хул дааганы эзэн Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын харьяат, аймгийн Алдарт уяач З.Батбаяртай ярилцсанаа хүргэж байна.

-Хул алаг даага тань төрийн наадамд аман хүзүүдлээ. Барианд орох агшинд ямар сэтгэгдэл төрж байх юм?
-Сайхан наадам болж өндөрлөлөө. Өөрийн эрхгүй баярлан огшиж байлаа. Төрийн наадмын айраг, түрүүний өм нээгдлээ хэмээн ихэд бэлгэшээж байна. Миний хувьд 2012 оноос хойш төрийн наадамдаа тасралтгүй оролцож байгаа юм. Түүнээс өмнө 2006 онд Их Монгол байгуулагдсаны 800 жилийн ойн наадамд мөн морь мордуулж байлаа. Энэ бол миний төрөөс хүртэж буй анхны айраг. Энэ ч утгаараа сэтгэл маш өндөр байна аа. 
-Та хэдэн насны морьдоо хөтлөн, төрийн наадмыг зорьж ирэв?
-Энэ жил даага, шүдлэн, хязаалан, их насны морьд уясан. Бүгд л сайхан мордлоо. Уулбаянгийн нэг морь хасагдсан. Түүнийгээ Өвөрхангайд мордуулаад, айрагдууллаа.
-Төрийн наадамд морь мордуулаад, анхны айргаа 11 жил хүлээнэ гэдэг бас л урт хугацаа байна даа?
-Тийм шүү. Ёстой л тэвчээртэй хүлээж, мэддэг чаддаг бүхнээ шавхан хичээсэн дээ. Хичээсний ч үр өгөөж гарлаа. 
-Та Хархорин сумаас төрийн наадамд морь айрагдуулсан хэд дэх хүн болж байгаа юм бол. Энэ талаар мэдээлэл цуглуулав уу?
-Би өөрөө шүүж үзээгүй. Манай Хархорин сумаас наадмаар маш олон хүмүүс утасдаж байна лээ. “Манай сумын хувьд анхны төрийн наадмын айраг боллоо” гэж байсан. 
-Хул алаг дааганы удам угшлыг нь танилцуулаач?
-Төв аймгийн Сэргэлэн сумын харьяат, туслах уяач Цэрэндоржийн маань унаган адуу.
Эх нь Маарын хээр азарганы цустай хул алаг гүү байдаг юм. Харин эцэг нь халтар азарга бий. Төв аймгийн дээхнэ үеийн мундаг азаргануудын цус орчихсон адуу л даа. Эцэг, эх нь хоёулаа Маарын хээр азарганы цустай гэдэг юм.
-Дан уяагаар төрийн наадамд уралдсан гэлүү?
-Тиймээ. Сунгаагаа Хэнтий аймгийн Баянхутаг суманд хийсэн. Тэнд зуншлага сайхан байна лээ. Тэр ч утгаараа ногоо ч сайн идсэн. 
-Улсын наадмын дараа Өвөрхангай аймагтаа болсон хангайн бүсийн уралдаанд очиж уралдсан. Хэдэн насны морьтой очиж ямар амжилт гаргав?
-Гурван тийшээ хуваагдаж явсан юм. Бүсэд хавар сайн уралдаад байсан хээр морио Багануурын Хангарьдад түрүүлгэсэн. Бор халзан даага маань тэнд эрлийз дааганд түрүүлсэн. Өвөрхангайдаа эрлийз зээрд даагаа түрүүлгэлээ. Хул алаг даага маань бороонд цохиулаад, ханиад хүрчихсэн болохоор сайн уралдаж чадсангүй. Мөн саарал хязаалан айргийн таваар давхилаа. Увс руу нэг морь явуулсан маань зургаагаар хурдалсан байна.
Улсын наадамд бор даага эрлийз дааганд түрүүллээ. 
-Улс, бүсийн наадмаас та энэ жил зургаан айраг, түрүү авчээ?
-“Дүнжингаравын хурд”-д бас хээр морь тавласан шүү дээ. Хээр морь маань дараа нь Хөвсгөлийн бүсийн уралдаанд түрүүлсэн. Ингээд энэ жил нийт таван түрүү, гурван айраг хүртлээ.
-Нийт хичнээн түрүү, айрагтай болчихов?
-Бүгдийг нь нийлүүлбэл 11, 12 болчихож байгаа бололтой. 2017 он өгөөжтэй сайхан байна аа. 
-Улс, бүсийн наадамд айрагдаад байгаа адуунууд тань хаанахын ямар удам угшилтай хүлгүүд вэ?
-Хээр морь бол хонгор халзан морьтой, Булган аймгийн уяач Базаргарьд ахын унаган адуу байгаа юм. Бид хүргэн, хадам хоёр байгаа юм. Хээр морь энэ жил над дээр ирж уягдсан. Өмнө нь Базаргарьд ах дээр байхдаа улсын баяр наадамд нэг айрагдаж, бүсийн уралдаанд хоёр айрагдсан адуу. Эрлийз бор даага Дорнодын Цагаан-Овоогийн улсын Алдарт уяач Батзоригийн унаган даага.
Харин зээрд даага нь Дорнодын Цагаан-Овоогийн Гүнсэнгийн Ганчулуун гэдэг залуугийн унаган адуу. Энэ жил Гүнсэнгийн Ганчулууны унаган адуунаас найм нь улс, бүсийн уралдаанд айрагдчих шиг болно лээ. Өөрийнх хээр соёолон улсын баяр наадамд айргийн дөрөвт хурдалсан. 
-Та хэдий үеэс морь уяж эхэлсэн юм бэ?
-2002 оноос. 
-15 жил болж байгаа юм байна. Энэ хугацаанд адууныхаа цусыг сэлбэж, үүлдэр угсааг нь сайжруулахад хэр анхаарав?
-Сүхбаатар аймгийн Уулбаян сумын Борын Дондог гэдэг их хурдан адуутай буурал байдаг юм. Социализмын үед сумын баяр наадмаас нэг азаргаар долоон жил дарааллан түрүү хүртэж байсан гэдэг. Би тэдний адуугаар уралдах их дуртай. Хул азарганых нь төл манай адуунд байдаг юм. Би ч цэвэр монгол адуу тэнд л байдаг гэж боддог хүн. Дагвадорж ахын хүүгийн хурдан адууны угшлууд бас бий.
-Хэдэн онд аймгийн Алдарт уяач цол хүртсэн бэ?
-Энэ хавар аймгийн Алдарт уяач цол хүртсэн. 
-Та Өвөрхангай аймгийн МСУХ-ны дэд ерөнхийлөгчөөр ажилладаг байх аа?
-Өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 15-нд болсон хурлаар Өвөрхангай аймгийн МСУХ-ны Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон.
-Өвөрхангай аймагт бараг жил алгасахгүй л бүсийн уралдаан болдог. Энэ зун гэхэд Хангайн бүсийн уралдаан боллоо. Ингэхэд эдгээр уралдаанд аймгийн МСУХ-ны удирдлагууд хэр ач холбогдол өгч оролцдог вэ?
-Намайг дэд ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байх хугацаанд манай аймаг 2014 оны хаврын бүс, 2015 оны зуны бүс, 2016 оны хаврын бүсийг нутагтаа зохион байгуулсан. Энэ жилийн зуны бүсийн уралдааныг онцолж ярих юм бол манай Арвай хээр хот үүсгэн байгуулагдсаны 290 жилийн ой, Монгол түмний Морины шүтээний 10 жилийн ойтой давхацсан. Энэ ч утгаараа улсын бүсийн наадмыг нутагтаа зохион байгуулъя гэж аймгийнхаа удирдлагуудтай ярилцаад, энэ наадмыг авсан юм. Ингээд зохион байгуулалт болон бэлтгэл ажлаа аймгийн удирдлагууд болон “Арвагар хээр” уяачдын холбоо хоёр хувааж аваад ажилласан. “Арвагар хээр” холбооны хувьд бай шагналыг бүрэн гүйцэд олгох, морио зохион байгуулж уралдах хамтарсан комисс байгуулаад бэлтгэл ажлыг хариуцаж ажиллалаа. Аймгийн удирдлагын зүгээс баяр наадмын бөх, бусад талынхаа наадмын зохион байгуулалтыг хариуцсан. 
-“Арвагар хээр” холбооноос ойрын үед ямар ажлууд хийж хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна вэ?
-Монгол түмний морины их шүтээн дээр морины зүтгэлтэн хоёр хүний хөшөө нэмж барихаар болсон. Морины шүтээн маань голдоо Дамдин янсан бурхантай шүү дээ. Түүний нэг талд Өвөрхангай аймгийн Нарийнтээлээс гаралтай тарган Бандида хувилгаан, нөгөө талд нь Өвгөн ноёны хөшөөг босгохоор төлөвлөж байна. Тарган Бандидагийн хувьд хамгийн анх мал амьтны анагаах ухааны судруудыг бичиж хэвлүүлсэн хүн.
Харин Өвгөн ноёны хувьд морины шинж тэмдгийг тодорхойлсон судар бэлтгэж гаргасан хүн. Энэ ч утгаараа энэ хоёр хүний хөшөөг Морин шүтээндээ залахаар шийдсэн юм. 8-р сарын 26, 27-ны үед гурван насны морь уралдуулаад, хөшөө дурсгалаа залахаар төлөвлөж байна. Мөн энэ жил манай холбооны 15 жилийн ой тохиож байна. Тиймээс намар уяачдыг өвөлжилтийн бэлтгэлээ хангасных нь дараа бүх сумаараа тойрч, 15 жилийнхээ ойг Өвөрхангайн 3000 уяачийг хамруулан тэмдэглэхээр төлөвлөж байгаа.
-“Арвагар хээр” уяачдын холбооны 15 жилийн ойн баяр дэлгэр сайхан болох болтугай.
"Тод магнай" сэтгүүл 88, 89