“Нугын овоо” МСУХ-ны тэргүүн Ж. Эрдэнэ-Очир: Манай сумын адуу Завхандаа гайгүй дээгүүр үнэлэгддэг

Завхан аймгийн Эрдэнэхайрхан сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач Жанцанбалын Эрдэнэ-Очирыг  ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна. Тэрээр Завханмандал сумын "Нугын овоо" МСУХ-ны тэргүүнээр ажилладаг юм.

-“Нугын овоо” МСУХ хэдэн онд байгуулагдсан, хичнээн гишүүнтэй  юм. Та тэргүүнээр сонгогдоод хэдэн жил ажиллаж байна вэ?
-Манай сумын МСУХ 2010 онд байгуулагдсан. Одоогоор 80-аад гишүүнтэй. Үүнээс найм нь аймгийн Алдарт, 20 гаруй нь сумын Алдарт уяач цолтой. Уяачдын маань ихэнх нь 40-өөс дээш насныхан байдаг. Манай сум гурван багтай. Баг тус бүр хоёр тэргүүлэгч сонгогдож холбооныхоо үйл ажиллагаанд оролцдог. “Нугын овоо” МСУХ маань жил бүр 2-3 удаа хуралдаж тухайн жилийнхээ ажлын төлөвлөгөөг гаргаж, биелэлтэндээ хяналт тавьдаг. Байгуулагдсан цагаас хойш уяачдаа орчин цагийн уяаны арга барилд сургах тал дээр анхаарч, нэгдсэн зохион байгуулалтайгаар өвс, тэжээл овъёосын асуудлыг шийддэг болсон. Түүнчлэн тухайн жилийнх нь амжилтыг үндэслэн шилдгүүдээ тодруулж хэвшээд байна. Мөн сумынхаа 90 жилийн ойгоос эхлэн гарааны төхөөрөмж ашигладаг болоод байгаа.
-Хурдан морь унаач хүүхдийнхээ аюулгүй байдлыг хангах тал дээр хэрхэн анхаарч байгаа вэ?
-Аймгийн МСУХ-ноос унаач хүүхдүүдээ хамгаалалтын хувцсаар хангах тухай шийдвэр гарч, өнгөрсөн жил ойгоо тэмдэглэсэн сумдуудад тохойвч, өндгөвч, малгай зэргийг нийлүүлсэн. Энэ хүрээнд манай сумын хурдан морь унаач хүүхдүүдийн нэлээд хамгаалалтын хувцас хэрэгсэлтэй болсон. Харин даатгалд бол зуун хувь хамрагддаг. Ер нь сумдын салбар уяачдын холбоо дээрээс ирсэн дүрэм журмыг баримтлан ажиллахыг л хичээдэг. Яагаад  гэвэл бид чинь бодлогыг хэрэгжүүлэгч анхан шатны нэгж шүү дээ.
-Завханмандал сумын адуу аймгийнхаа хэмжээнд хэрхэн үнэлэгддэг вэ? Нутгийн нэр дуурсган хурдалж байсан хүлгүүдийнхээ талаар яриач?
-Манай сумын адуу ер нь гайгүй дээгүүр үнэлэгдэнэ шүү. Манай суманд хурдан хээр морьтой Эрхжавын Сангаа гэж мундаг уяач байлаа. Тэр хүн 1921 онд төрж, 1999 онд бурхны орноо одсон юм. Тэр хүн 15 наснаасаа эхлэн насан өөд болтлоо 63 жил хурдан морь уяж сойсон. Энэ хүний уяж сойж байсан хүлгүүд зөвхөн манай сумандаа төдийгүй Завханд ч гэсэн яригддаг. Мөн Жийвийн Одон хээр гэж хурдан хүлэг байлаа. Натжавын шар хээр гээд нутаг, тойргийн сумдадаа яригдсан хурдан адуу байлаа. Эдгээр нь 1970-80 оны үед хурдалж байсан адуунууд л даа. Тэднийг залгаад Шагдарсүрэнгийн хээр, Балжиннямын хээр морь, хээр азарга, Амараа, Бямбасүрэн нарын халтар, хул, саарал гээд нэгэн үеийн сайн хүлгүүд байдаа. Энэ мэтчилэн яриад байвал олоон олон.
-За тэгвэл яриагаа Эрдэнэ-Очир Алдартын хувь хүний талаар үргэлжлүүлье. Хэзээнээс хурдан хүлгийн уяа тааруулах болсон бэ?
-Манай аав Жанцанбал уяач хүн. Би зургаан настайгаасаа эхлээд аавынхаа уясан морийг унадаг байлаа. Аав маань саарал голдуу адуутай. Дээр үед чинь малын тоо заадаг байлаа шүү дээ. Түүндээ  захирагдан цөөн тооны бүгээн голдуу адуутай. Сумын наадмаасаа хааяа нэг айраг түрүү хүртчихдэг жирийн нэг уяач байлаа. Манай аавыг хүмүүс адуунд алхаа оруулдаг гэдэг байсан юм. Бас унаж байгаа морио маш сайхан зөв эдэлдэг хүн байсан. Эрдэнэхайрханыхан одоо ч гэсэн ярьдаг л юм. Би чинь уг нь Эрдэнэхайрхан сумын хүн шүү дээ.
-Би таныг Завханмандалын хүн л гэж бодож байлаа?
-Цэргээс халагдаж  ирээд эндээс эхнэр авч суурьшсан юм. 1986 оноос хойш энэ нутгийн хүн болж морь мал уяж байна даа. 1992 онд Завханмандал сумын наадамд хүрэн даага оруулж, анхны медалиа авч байлаа. Түүнээс өмнө медаль өгдөггүй байх үед хүрэн соёолонгоо аман хүзүүдүүлж байсан. Хүрэн үрээ маань мөн хязааландаа аман хүзүүдэж байсан юм. Завханмандал суманд хамгийн анх морь тэжээсэн хүн би шүү дээ. Аймгийн Алдарт уяач Балжиннямтай хамтран морь тэжээж уралдуулдаг байлаа. Бараг 2000-гаад оноос байх шүү. Морь үнэд ороогүй байхад сартай хээр морь сая төгрөгөөр худалдан авч тойрсон  бүсийн уралдаануудадаа их сайн давхиулсан.
-Унаган адуугаар наадаж байна уу? Авмал адуугаар наадаж байна уу?
-Унаган голдуу адуугаар наадна. Гэхдээ бас энд тэндээс адуу авнаа, авна. МУ-ын Харцага Дармаабазараас хүрэн унагыг нь сая төгрөгөөр худалдаж авч байлаа. Хүрэн үрээ дааганаасаа эхлэн хурдалж хязаалан, соёолондоо сумынхаа наадамд  түрүүлсэн. Одоо ч уягдаж л байна. Саяхан манай суманд хаврын  бүсийн уралдаан болоход зургаагаар давхилаа. Бас Тэсээс нэг шар хээр морь авсан нь надад хоёр медаль авчирсан. Гурван жилийн өмнө зүүн зүгээс зургаан адуу авчирсан.
-Ингэхэд та хэдэн онд аймгийн Алдарт уяач цолоо авсан бэ?
-Хоёр жил болж байна.Би аймгийн наадамд олон жил очиж наадсан ч айраг түрүү авч байгаагүй ээ. Арав дотор бол олон удаа давхиулсан. Тэлмэнд болсон “Очирваанийн хурд-2009” баруун бүсийн уралдаанд нэг үрээгээ 40 хэдээр давхиулж байсан. Мөн Увс аймгийн наадамд нэг үрээ таваар давхиулж байсан.
-Амжилт дагуулсан наадмууд олон байх болтугай. Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсан танд баярлалаа. -Та бүхэнд ч гэсэн баярлалаа. Ах нь гурван банди, хоёр охинтой.Банди нар маань аавыгаа дагаад моринд дуртай. Тэд маань ирээдүйд сайхан уралдана хэмээн найдаж байгаа.
У.Энхмаа