Аймгийн Алдарт уяач Ж.Лхагвадорж: 16 настайдаа ааваараа заалгаж хурдан морины уяа эвлүүлж байлаа

-Алдарт уяач аавын тухайгаа яриагаа эхэлье?
-Миний аав Жанцан Түнэл сумаас төрсөн анхны аймгийн Алдарт уяач байгаа юм. Ардын хувьсгалаас өмнөх үеийн уяач Ядамжав гэж байсан нь миний өвөө. Тийм болохоор би гурав дахь үеийн удамт уяач болж байгаа юм. Аавын маань нэртэй хурдан хул азаргыг аймаг даяараа андахгүй дээ. Би хоёр хүү, хоёр охинтой. Бүгдээрээ л багадаа хурдан морины унаачид байсан бөгөөд одоо отгон хүү л унаж байна. Өнгөрсөн жил сайн унаж 5-6 айраг түрүү авсан. Хүү бид хоёр  өнгөрсөн жилийн төвийн бүсийн уралдаанд очиж оролцлоо. Тэр наадамд манай Түнэл сумын уугуул Отгон-Очирын хар азарга 12-оор ирсэн. Тэр олон хурдан хүлгүүдээс 12-оор ирж байгааг нь хараад өөрийн адуу ирсэн шиг л баярласан. Дараа жил энэ эрчээрээ байвал юм дуулгах нь лавтай.
Миний хувьд 30 гаруй жил завсаргүй морь уяж байна. Анх 16 настай жаахан хүү ааваараа заалгаад эхэлж байлаа. Цаг хугацаа  ч хурдан байна шүү. Цаашдаа хүүхдүүд маань залгамжлаад уях байхаа. Гэхдээ уяачийн ажил амаргүй шүү. Энэ тухай хүнд хэлэх ч юм бий, бас хэлэхгүй нь ч байна.
-Энэ 30 гаруй жилийн хугацаанд сэтгэл догдлуулсан наадам олон байсан бизээ. Эндээс аль нэгийг нь онцлооч?
-Бие даан морь уяад 1985 онд хавчиг хээр болох улаан морио Түнэлийнхээ наадамдаа түрүүлгэчихээд үнэхээр их баярлаж билээ. Уяаны эрдмийн багш болсон аав маань тэгэхэд  надаас дутуугүй хөөрсөн. Харин хожмоо 1992 онд Тариалангийн сангийн аж ахуйд хул азаргаа түрүүлгэж, мөн 3-4 адуугаа айрагдуулж билээ. Харамсалтай нь энэ үед аав маань хамт байгаагүй ээ. Түүнээс 10 жилийн дараа аймгийн Алдарт уяач болж байлаа. Одоо айраг 30 гаруй, түрүү 4-5 болсон байна.
-Унаган адуугаараа л наадаж байна уу?
-Тийм ээ, саяхныг хүртэл нутгийн унаган адуугаараа нааддаг байлаа. Ер нь далаад оны дундуур манай Түнэлийн адуунууд аймгийн наадамд жинхэнэ тахлаж, наадмын 6 насны түрүүг авдаг байлаа шүү дээ. Навчилтайн голын Пунцагийн буурал гэж аймгийн наадамд 4 удаа түрүүлж 2 айрагдаж хурдан буян байлаа. Сүүлийн үеэс гэвэл Сандагийн алаг азарга 3-4 түрүүтэй болсон байна. Мөн  Зоригтын бор азарга гэж аймгийн наадамд 6 удаа түрүүлсэн, манай аймгийн манлай азарга байна. Гэхдээ нэг хэсэг Түнэлийн адуу жаахан муудаж байснаа сүүлийн үед эргээд сайжирч байнаа.  
Миний адуунууд бол холч маягийн, зузаан хөрстэй, бахим биетэй, хатуу уяатай. Харин сүүлийн үед урд зүгийн, холимог цусны янз бүрийн адуунууд хөлийн хурдаар давхидаг, хөнгөхөн ястай болж. Ер нь салхин хурд тал руугаа орж байна. Тийм ч болохоор би цаг үетэйгээ хөл нийлүүлээд гэх үү дээ, Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумын унаган адуу, Түмэнцогтоос авчирсан Мяасүрэн, Амаржаргал нарын адуунаас битүү үрээнүүд нутагтаа авчирсан. Өнгөрсөн жилээс мордуулсан сайн давхиж байна.
-Тэгвэл таны нэрийг гаргасан өөрийнхөө хурдан хүлгэдээс сонирхуулаач?
-Хурдан тууртын хийморьт гурван үеэрээ сүслэн яваа бидэнд олон сайхан хурдан хүлэг бий. Ааваас минь уламжлагдан ирсэн хул азарга, цодгор хээр морины маань амжилт аймгийн Алдарт уяачийн болзол хангахад нэлээн жин дардаг юм. Аймгийн наадамд 4 удаа айрагдаж, тойрсон сумдын наадмуудад олонтаа айрагдсан адуунууд. Мөн Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумын Адилбишийн Төртогтохоос авсан шарга морь сумандаа дээгүүр давхидаг. Сумын наадмын их насанд миний 3 морь дараалан ирж байсан бөгөөд мөн л урд зүгийн адуунууд байгаа юм.
-Бидний урилгыг хүлээн авч цаг зав гаргасан танд баярлалаа. Уясан болгон тань хурдан байх болтугай. 

А.Мөнх /"Тод магнай" сэтгүүл. Дугаар 10/45/. 2013 он/