Шинэ үндсэн хуулийн барилдаанд хэн түрүүлэх вэ

Ардчилсан үндсэн хуулийг баталсны өдөрт зориулсан барилдаан анхлан 1992 онд болжээ. Барилдаанд Хөвсгөл аймгийн харьяат монгол улсын заан С.Хүрэлбаатар түрүүлэн дархан аварга Х.Баянмөнх үзүүрлэжээ.
Дараагийн 6 жил алдарт 1964 оны луутнууд түрүү булааснаас дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ 4 удаа, у.г П.Сүхбат, у.з Ц.Баярсайхан нар тус бүр нэг удаа түрүү бөхөөр тодорсон байна. Тухайн үеийн у.з А.Сүхбат 1997, 1998 онд дараалан үзүүрлэсэн бол П.Сүхбат, Ц.Баярсайхан, Д.Хишигдорж, Д.Баяраа нар мөн үзүүр булаасан байна. 1999 онд А.Сүхбат заан хоёр дараалан үзүүрлэсэн амжилтаа ахиулж түрүү бөхөөр тодорсон бол уран барилдаант улсын начин М.Жамьянпүрэв үзүүрлэжээ.
Хойтон жилийнх барилдаанд өмнөх жилийн үзүүр бөх, начин М.Жамьянпүрэв а.а Ц.Магалжав, у.н И.Доржсамбуу, у.ав О.Балжинням, да.ав Б.Бат-Эрдэнэ, у.а Д.Мөнх-Эрдэнэ нарыг цувруулан орхиж түрүүлсэн бол арслан Д.Мөнх-Эрдэнэ их шөвөгт заан А.Сүхбатыг хавсарч даван үзүүр булаасан байна. Түрүү бөх М.Жамьянпүрэв начин хоёр Эрдэнийг баруун хөлд орох, давуулсан барьцнаас өхийлдөх мэхүүдээр даван түрүүлсэн байна.
Дараагийн хоёр жилд тухайн цагийн улсын залуу заан Б.Ганбат дараалан түрүүлжээ. А.Сүхбат, Ч.Батзориг нар үзүүр булаасан байна. Заануудыг түрүү булаалдахад да.ав Б.Бат-Эрдэнэ, у.ав А.Сүхбат нар их шөвөгт үлдэж байжээ.
2003 онд у.а Г.Өсөхбаяр дархан аварга Б.Бат-Эрдэнийг орхин түрүүлсэн бол их шөвөгт түрүү жилийнх нь барилдаанд улсын цолд ойрхон бөхийн шагнал хүртээд тэр оноо улсын начин цол хүртсэн Д.Азжаргал, уран барилдаант Н.Бүрэнбаатар нар үлджээ.
2004 онд тухайн жилийн түрүү бөх у.ав А.Сүхбат түрүүлж да.ав Б.Бат-Эрдэнэ дахин үзүүрлэжээ. Мөн у.н Д.Азжаргал дахин шөвгөрчээ. Их шөвгийн нөгөө бөх нь “ерөнхийлөгчийн бөх” Ц.Сумьяабээс начин байв.
2005 оны энэ барилдаан тун сайхан болсон бөгөөд у.ав Г.Өсөхбаяр түрүүлж өмнөх гурван жил сайхан барилдсан Д.Азжаргал начин д.ав А.Сүхбатыг давхар хаман давж үзүүр булаажээ. Их шөвөгт А.Сүхбатын хамт Б.Ганбат арслан үлдсэн байна.
Их ойн жилийн барилдаанд И.Доржсамбуу заан 7 даван түрүүлж тухайн үеийн у.н Г.Эрхэмбаяр үзүүрлэсэн байна. Их шөвөгт Ц.Мягмарсүрэн, Т.Мөнгөнцоож нар үлдэв.
2007 оны барилдаанд у.н Ду.Батбаяр солгой хавирах мэхээ даалган хийсээр түрүүлж у.а Д.Азжаргал үзүүрлэжээ. Их шөвөгт өмнөх жил мөн шөвгөрч байсан у.з Ц.Мягмарсүрэн, у.н М.Өсөхбаяр нар шалгарчээ.
2008 оны барилдаанд у.г И.Доржсамбуу хоёр дахь удаагаа түрүүлж, өмнөх жилийн түрүү бөх үзүүрлэжээ. Их шөвөгт у.з Д.Рагчаа, у.н Б.Баянжаргал нар үлдсэн байна. Б.Баянжаргал начин тавын даваанд у.а Х.Мөнхбаатарыг дагуулж даацтай тонгороод давж байв.
Дараагийн жил у.ө.и.н Г.Эрхэмбаяр түрүүлж а.а Ш.Жаргалсайхан үзүүрлэсэн байна. Их шөвөгт өмнөх наадмын түрүү у.а До.Ганхуяг, у.н Ду.Батбаяр нар үлдсэн байна.
2010 оны барилдаанд ц.а Ч.Санжаадамба түрүүлж хоёр түрүүтэй гарди И.Доржсамбуу үзүүрлэсэн байна. Их шөвөгт у.х Д.Баасандорж, у.н А.Цацабшир нар шалгарчээ.
2011 оны барилдаанд Ч.Баянмөнх начин сайхан барилдаж түрүүлсэн бол тухайн оны начин С.Батсуурь үзүүр булаажээ. Их шөвөгт у.а До.Ганхуяг, у.з Д.Рагчаа нар үлдсэн байна. С.Батсуурь у.г Н.Ганбаатарыг мөн өвдөглүүлсэн билээ.
Хоёр жилийн өмнөх барилдаанд у.г И.Доржсамбуу гурав дахь удаагаа түрүүлж Азаа арслан гурав дахь удаагаа үзүүрлэжээ. Их шөвөгт у.а Х.Мөнхбаатар, у.з Б.Соронзонболд нар шалгарсан байна. Дунд шөвөгт у.з Д.Рагчаа, у.х Ц.Содномдорж, у.н Б.Батмөнх, а.а Б.Пүрэвсайхан нар үлдсэн билээ.
Харин өнгөрсөн жил энэ барилдаан зохиогдоогүй юм. Өнөө жил хэн түрүүлэх бол? Байнга гэмээр түрүүлж буй у.з Ч.Санжаадамба, шилдэг 128 бөхийн барилдаанд сайхан барилдаж түрүүлсэн у.н Б.Пүрэвсайхан, у.х Ц.Содномдорж, у.а П.Бүрэнтөгс, у.ав Г.Эрхэмбаяр нар түрүүлэх хамгийн бололцоо бүхий бөхчүүд гэхэд болох биз. Хэний аз од, хийморь гийхийг нөгөөдөр харцгаая.

МУИС-ийн оюутан Т.Түмэндэмбэрэл