Аймгийн Алдарт уяач Т.Ганбаатар: Даага, шүдлэнгээ “ОНЦ ТӨГССӨН” хязаалан үрээ бол миний унаган адуу

Хөвсгөл аймгийн Хатгал сумын аймгийн Алдарт уяач Т.Ганбаатартай ярилцсанаа хүргэж байна.

-Ганбаатар уяач хичнээн айраг түрүүтэй вэ?
-1989 оноос хурд ирлэж сууна. Багадаа хурдан морь унадаг байгаад хэдэн жилийн дараа цэрэгт явж, халагдаж ирээд л морь уяж эхэлсэн. Түүнээс хойш сумын наадмаас 20 гаруй айраг түрүү авсан бол аймгийн наадмаас хоёр гурван айраг түрүүтэй болоод байгаа. 2001 онд аймгийн наадамд хязаалан үрээгээ, 1980, 1990-ээд оны үед даага, шүдлэнгээ шөвгөрүүлж байсан. Оныг нь яг нарийн санахгүй байнаа. Би ч голдуу сумандаа нааддаг хүн л дээ. Хол гэвэл Хатгалынхаа 90, Ханхын 80, Цагаан-Үүрийн 80 жилд очиж  морьдоо уралдуулж байлаа. Эндээс Алаг-Эрдэнэд бол тогтмол очиж нааддаг юм.
-Хэдэн оны аймгийн Алдарт вэ?
-2002 оны хаврын бүсийн уралдааны үеэр аймгийн Алдарт уяач цолоо гардаж авч байлаа.
-Наадмын өм нээгдсэн анхны уралдаан хэзээ байв?
-Говь-Алтайгаас манай Хөвсгөл аймгийн Цагааннуур сумын адуунд нэг шүдлэн үрээ ирэхэд нь  300 төгрөгөөр авч байлаа. 1987 онд юм шүү дээ. Би хавчигаас нь эхэлж уяад их насандаа гурван айраг авч өгсөн. Мөн Цагааннуур үйлдвэрийн 20 болон Ренчинлхүмбэ сумын ойд тус тус айрагдаж байлаа. Түүнээс гадна өөрийн унаган адуугаа дааганаас нь соёолон хүртэл нь түрүүлгэж байлаа. Одоо унаган адуу болох Дархад цагаан адуугаараа л наадаж байна. Уяа сойлго тааруулсан энэ хорь гаруй жилийн наадмаас Ардын хувьсгалын 90 жилийн ой их сайхан дурсамж үлдээсэн. Хатгалынхаа ойд даага түрүүлгээд, Цагаан-Үүр  болон Ханхын 80 жилд тус тус дахин түрүү магнайд хурдлуулж байлаа. Ингэж нэг жил гурван түрүү хүртэж, хоёр мотоцикль байнд нь авч байсан юм. Одоо ч байныхаа мотоциклийг унаж байна. Энэ даага яг миний удмын унаган адууны угшилтай. Даага, шүдлэнгээ “онц төгссөн”, энэ жил хязаалан саарал үрээ бий.
-Хатгалын адууны онцлогийг хэлж өгөөч?
-Манай адуу чинь давжаадуу бага биетэй, булчин шөрмөс сайтай.  Хангайн сэрүүн уур амьсгалдаа дасан зохицсон амьтан байгаа юм. Зүүн зүгийн адуунаас их ялгаатай л даа. Сүүлийн  үед адууныхаа цусыг сэлбэх ажилд анхаарал хандуулж байгаа. Сүхбаатарын Эрдэнэцагаан, Асгатаас хоёр азарган үрээ авлаа. Энэ жил нэг нь соёолон, нөгөө нь хязаалан үрээ бий.
-Алдартын хүүхдүүдээс удам залган морь уяж байна уу?
-Дээдчүүлээс маань ээжийн хөгшин аав морь уядаг байсан юм билээ. Нутаг усандаа нэртэй, олон жил хурдан морь сойсон, Дархад цагаан адуутай хүн байсан гэдэг. Өвөг дээдсээс өвлөн ирсэн адууны ажлыг одоо хүү маань үргэлжлүүлж байна. Манай хүү, охин хоёр багадаа миний уясан морьдыг унаж хурдлуулдаг байлаа.
-Ярилцсан танд баярлалаа.