Сумын заануудын барилдааныг таамаглавал ...

Энэ намрын сумын заануудын хоёр дахь удаагийн барилдаан энэ Бямба гарагт болох гэж байна. Энэ барилдаанд дээгүүр хүч үзэх залуус хэн хэн байх бол, Даниа Бат-Эрдэнэ шиг “нээлт” болох залуу бий болов уу гэсэн таамаг бөх шимтэн сонирхогч бүхэнд байгаа буй заа. Тэгвэл хамтдаа “таах” гээд үзье.
Тааврын хамгийн эхэнд нээлтийн барилдааны түрүү, Завхан аймгийн Ургамал сумын харьяат, ХЦ-ийн 0277-р ангийн бөх, чөлөөт бөхийн ОУХМ Пүрвээгийн Өсөхбаатарыг нэрлэх нь зүйтэй болов уу. Чөлөөт бөхийн 84 кг-д барилддаг тэрээр үндэсний бөхийн хувьд төдий л хүнд жинтэй бөхийн тоонд орохгүй. Гэсэн хэдий ч тэр аргагүй л чөлөөтийн шилдэг гэдгээ харуулж сумын заануудын барилдаанд нэг түрүүлж, хоёронтоо үзүүрлэж 4-5-н удаа шөвгөрсөн амжилттай байгаа. Энэ удаагийн барилдаанд мөн л дээгүүр үзэх нь лавтай. Хөлийг бол “өөрийн юм шиг” авч, хутгах мэхийг хорьсон хориогүй хийдэг тун шийдэмгий тэгсэн хэрнээ нягт барилдаантай залуу даа.
Дараагийн нэрлэх хүн бол Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын харьяат Эрдэнэбатын Даш хэмээх арал дүүрэн залуу. Дундговийн будилаантай наадмаар цол хүртсэн залуусаас ганцаар гэмээр барилдаж, тэр ч хэрээрээ амжилттай сайхан барилдаж буй энэ залуу өнгөрсөн хавраас илт сайжирч буй нь Адьяахүү багштай холбоотой болов уу. Сугадаж мушгиад, шахаж татаад мордоод явахад хазайлгах хүн ховорхон л байх.
Дашийн дараа зүүний магнай жүдоч Б.Баянмөнх. Бас ч цөөнгүй жил хүч үзэж буй энэ залуу одоогоор сумын заануудын барилдаанд хоёр түрүүлсэн ганц бөх. Жаахан хайнга барилдаантай боловч давхар тохох, хөмрөх, тахимдах зэрэг дархан даацтай мэхүүдээ даалгаж хийвэл их шөвөгт бол дөхөх л болов уу.
Оргодолын Үйтүмэн гэдэг залуу аав ах хоёрынхоо цолд одоогоор хүрч амжаагүй ч төдий л удахгүй аваагүй цолыг нь авах найдвар бий. Чөлөөтийн шилдгүүдийн нэг тэрээр сумын заануудын барилдаанд зодоглох бүртээ шөвгөрсөн гэхэд бараг болно. Ер нь хоосонгүй хүн дээ. Барилдах юм бол нэлээн дээшээ үзнэ. Хонгодно, хөл авна, хутгана, дэгээдэж эргэнэ.
Завханы нэг мундаг залуу бол Шилүүстэйн Доржготовын Батхүрэл. Арал бяраар хэнээс дутахгүй, бас ч аймгийнхаа наадамд начны даваанд гарч үзсэн сайн бөх. Заануудын барилдаанд нэг үзүүрлэж, сар шинээр зургаад шалгарч байсан. Энэ удаа зодогловол шөвгөрөх л хүний нэг.
Батхүрэлээс дутуугүй аралтай нэгэн залуу нээлтийн барилдааны “нээлт” болсон. Өмнө нь бэртэл гэмтлээс болж төдийлөн барилдаагүй энэ залууд туршлагаас бусад бүх юм бий гээд хэлчихэд үнэнээс тийм ч зөрөхгүй байхаа. Ямартай ч үзүүрлэсэн амжилтаа бататгах, үгүй юмаа гэхэд шөвгөрөх боломж дүүрэн бий Даниад.
Залуусын барилдаанд Завханыхан давамгайлан барилдах болжээ. Нээлтийн барилдаанд 5-н бөх шөвгөрсөн нь үүнийг улам бүр батлах шиг. Тэр таван бөхийн гурав нь Нөмрөгийн залуус байсан. Дээр өгүүлсэн Бат-Эрдэнийн нутгийн ах нар болох Тогтохын Хайдавдорж, Ёндонпэрэнлэйн Улсболд нар сумын заануудын барилдаанаас нэлээд хэдэн шөвөгтэй. Залуучууд дотроо харьцангуй олон жил барилдсан хашир заанууд буурь заагаад шөвгөрөх л болов уу даа.
Завханы залуусын араас Өвөрхангайн залуусыг нэрлэе.
Тарагтын Ж.Бямбадоньд. Аваргын шилдгүүдийн нэг Доньд заануудын барилдаанд их шөвөгт үлдэж байсан “их сайн” бөх. Нээлтийн барилдааны үеэр бэлтгэл жаахан муутай харагдсан. Одоо харин бэлтгэлээ жигдрүүлж сайн үзэх байлгүй. Хонгодох, хөл авах, давхар хамах мэхийг сайн хийнэ.
Нарийнтээлийн Б.Мөнх-Өрнөх гэж шагай шиг биетэй, мэхэндээ даацтай бөх бий. Хутгах, хонгодох, шуудагны барьцнаас бусгаж зайлах мэхийг даацтай хийдэг энэ залуу хэнийг ч хазайлгаж мэднэ дээ.
Өрнөхийн араас Бүрдний Г.Цэнддорж. Тэвчээргүй барилдаантай юм уу гэмээр харагддаг ч дагуулаад, татаад хавирсан байхад давж л салдаг залуу. Нээлтийн барилдаанд дөмөг үзсэн дээ. Энэ удаад ч бас горьдлоготой.
Нарийнтээлийн Заяахүүгийн Баттөмөр. Дээр өгүүлсэн Т.Хайдавдоржийн ангийн анд энэ залуу сумын заануудын барилдааны бас ч хэдэн шөвөгтэй. Барилдааны эр жаахан муутай ч шуудагдсан байхад шахаж татах, мордох,  хавирах мэхээр шөвгийн даваа руу зүтгэх л бөх.
Таванханы Ширчинхүүг орхиж болохгүй бөх. Нэг түрүү, нэг шөвөгтэй Ширчээ бэлтгэл сургуулилтаа сайн хийдэг, хүлээцтэй тэвчээртэй барилдаантай залуу.
Хэнтийн Энхжаргалын Дарханбат гэж аранга бий. Нээлтийн үеэр хөдөөнөөс ирээгүй байсан. Одоо ирсэн бол бэлтгэлтэй, бэлтгэлгүй дээшээ л үзнэ. Өнгөрсөн жил хэсэг чимээгүй байж байгаад гэнэт ирж заануудын барилдаанаас цөөнгүй шөвөг авсан, аймаг цэрэгт дараалан хоёр давсан гэхээр ямар бөх болох нь харагдах биз. Шуудагдсан барьцнаас мөргөж түрэх, мордох, хонгодох мэхтэй.
Дархаатай төстэй барилдаантай бөх бол нээлтийн барилдааны их шөвөгт үлдсэн Ховдын Гансүхийн Хишигбат. Солгой сугадсан барьцнаас тонгорох, мордох мэхтэй, хариулт мэх сайтай, хүний хийсэн мэхэнд үлдэцтэй, унаа холтой бөх өө.
Хонгорын ногоон зодогт маргааш зодоглоно гэж байсан. Өмсгөл шигээ өвөрмөц барилдаантай энэ залуу энэ удаа төдийгүй өнөө жил өнгө тодорхойлох залуусын нэг байх биз.
Эдгээр залуусаас гадна Аваргын Л.Жамбал, Женкогийн М.Билгүүдэй, Цайдам Ургацын С.Очирбат, Хөвсгөлийн Э.Ширнэн, Мөнгөнморьтын Ш.Алтангэрэл, Булганы Г.Ганбаатар, Б.Түмэндэмбэрэл, Э.Чимэддорж, Буман Хишигтэн цэрэг компаний Э.Даваажаргал, Шонхорын Д.Дэмиддорж, Нарийнтээлийн С.Даваадорж, Баян-Өндөрийн Б.Цэрэндагва, Яруугийн Ядмаа, Болормаагийн Хүдэрчулуун, Тосонгийн М.Амарсанаа, Их Богдын Дүүрэнсаран, Хөвсгөлийн А.Мягмаржав, Гэсэрийн Бат-Эрдэнэ, жүдогийн Д.Төмөрхүлэг, Завханы Э.Одхүү, Увсын Э.Гансүх, О.Түмэн  гээд олон шилдэг залуу бий.
Өнөө жил сумын заан, начин цолд хүрсэн Хөвсгөлийн Б.Сүхбат, Э.Өлзийсайхан, Төвийн М.Тэгшбаяр, Дорнодын Г.Төрмөнх, Хантайширын Э.Жүгдэрнамжил нар ч эвгүй л үзэх болов уу. 
Дээр нэрлэлгүй орхисон хэн нэг залуу сайн барилдаж шөвгөрөхийг үгүй гэх газаргүй. Тиймээс энэ бол таамаг гэдгийг анхаарах хэрэгтэй гэдгийг сануулъя. Гал гарсан барилдаан, оч гялалзсан оноолт олонтой болох байх аа энэ сайхан барилдаан маань.

МУИС-ын оюутан Т.Түмэндэмбэрэл