Аймгийн Алдарт уяач М.Мялдорж: Нэг жилийн наадмаас нэг түрүү, зургаан айраг хүртэж рекорд тогтоож байлаа

”Мөрөн гурил тэжээл” ХХК-иар овоглодог гурван Алдартын нэг нь Шинэ-Идэр сумын уугуул Мөнхбатын Мялдорж юм. Хурдан хүлгийн хийморьт сүслэн морьтон монголын Монголын мөнхийн омогшлыг дэврээж яваа түүнтэй цөөн хором ярилцсан юм.
-Хурдан хүлгийн хийморьт сүслэх болсон тэр үеийн дурсамжаас яриагаа эхэлье. Хэзээнээс уяа эвлүүлэх болсон бэ?
- Манай компанийн захирал байсан Буянт гэдэг хүн 1996 онд “Хэнтийгээс адуу авчирч, Хөвсгөлийн адууны цусыг холдуулна” гээд намайг хамт авч явсан юм. Буянт дарга өөрөө тэр нутгийн Жаргалтхаан сумын хүн л дээ. Тэгээд бид хоёр бүтэн сар явж байж гурван азарга буюу 48 тооны адуу авчирсан юм. 1996 оны 7 сарын 28-нд эндээс гараад яг сарын дараа ирж байсан.
-Жаргалтхаанаас л авсан уу?
-Үгүй ээ, Дэлгэрхаан, Цэнхэрмандалаас бас авсан. Тэгж явж байхдаа МУ-ын Алдарт уяач Сүрэнхор гуайнд очиж, тэднийхээс 2 гүү авч байлаа. Нутгийнхан нь Сүрэнхор гуайг тэр хавийнхаа гайгүй сайн хурдан адуунуудыг цуглуулсан гэж ярьдаг юм билээ.
-Алдартын адуу арай өөр байх байлгүй?
-Сүрэнхор гуай морьдоо өвөл уядаг, зун уядаг, намар уядаг гээд ангилчихсан байсан. Өөрийнхөө адуунаас хүнд өгөхдөө жаахан харамдуу л байдаг юм билээ. Биднийг тэр холоос зорьж ирсэн гэдгийг маань хүндэтгэж арга буюу хоёр гүү өгсөн байх. Алдартын хоёр гүүний нэгийг нь 600,000, нөгөөг нь 450,000 төгрөгөөр авч байсан. Тухайн үедээ бол бас өндөр ханш л дээ. Мөн Жаргалтхаан сумын Дагва гэж хүнээс хонгор азарга, нэг үрээ, хоёр унагатай гүүний хамт авсан. Тэгж явахдаа би таван хонгор үрээ авчирч, би нэгээр нь азарга тавьсан юм.
-Онцолж яриад байхыг бодоход хонгор азарга тань хурдалжээ дээ?
-Баттулга гэж залуугаас авсан хонгор шүдлэнгээр азарга тавьж уяхад аймгийн наадамд нэг түрүүлж, дөрөв шөвгөрсөн. Нэгэн үе Хөвсгөлд яригддаг л адуунуудын нэг байлаа. Хонгор азарганд маань Архангай, Өвөрхангай, Завханд болсон гурван ч бүсийн наадмын урилга ирсэн ч алинд нь ч явж чадаагүй. Тэгж байгаад хулгайд алдчихсан. Хоёр азарга адуугаа алдчихаад олж авч чадаагүй дээ.
-Харамсалтай юм. Хэнтийгээс авчирсан бусад адуунууд яаж давхисан бэ?
-Эхний жилээ наадам өнгөрсөн хойно ирсэн, тэгээд ч нутаг солигдоод уях боломжгүй байсан л даа. Харин хойтон жил нь уяж, аймгийн наадмаас хоёр айраг авсан. Тэгэхэд хонгор азарганыхаа уяаг алдаад зургаалуулж байсан юм.
-Уяаны ялгаа байна биз?
-Байлгүй яахав. Манай эндхийн уяанаас ялгаатай юм билээ. Байгаль цаг уураас эхлээд идэж байгаа ургамал ногоо нь эрс тэс болохоор арга ч үгүй байлгүй дээ. Буянт дарга авчирсаныхаа дараа жил яг нутгийн заншлаар уяад хонгор азаргаа айрагдуулж чадаагүй. Таана хөмүүл гээд чанартай ургамалтай газрын адууг хүйтэн усаар услахгүй бол хоол нь исэлдээд байдаг юм билээ. Манай эндэхийн борог, ботуул идсэн морийг услахаар гүйлгээд гэдсээ гөвчихдөг. Энэ мэтээс эхлээд ялгаатай зүйл бишгүй байсан. Гэхдээ тэр гурван азарга адуу манай Хөвсгөлийн адууг тэр дундаа аймгийн төвтэй ойрхон сумдыг адууг нэлээд сайжруулсан шүү. Хэнтий зүгийн тэр адуунуудыг өөрөө уяж нэг түрүү, 21 айраг авсан. Одоо манай гурилын үйлдвэрийнхний уяж байгаа адуунууд дандаа л тэгэхэд ирсэн адуунуудын үр төлүүд. Ингэж бид Галшар нутгийн хурдыг уяж моринд орж байлаа.
-Гурилын үйлдвэрийн гурван Алдарт гээд байсан. Тэр үеэс хойш төрсөн цолтнууд уу?
-Тиймээ, би хамгийн түрүүнд буюу  2002 онд аймгийн Алдар  уяач цолоо авч түүнээс хойш Ганбат захирал 2011 онд, Мягмаржав сая өнгөрсөн 2012 онд Алдарт уяач болсон. Манай гурилын үйлдвэр 52 жилийн турш баруун таван аймгаа гурил, малын тэжээлээр хангаж байгаа буянтай газар. Бас дээр нь  мал аж ахуй эрхэлдэг. Нэг үе 5000 гаруй толгой малтай байсан. Одоо бол 2000 гаруй мал бий.
-Гурилын үйлдвэрийн үйлдвэрийн нэртэй уяачдын амжилтыг багцалж үзсэн  үү?
-Зөвхөн аймгийн наадмаас 60-70 айраг, түрүү авсан байх. Бүсийн наадмуудад төдийлөн амжилт үзүүлж чадаагүй л байна. “Дархадын хурд” аймгийн бүсийн наадамд л хоёр удаа оролцон Ганбат захирлын хээр азарга, бор үрээ хоёр айрагдсан.
-Аймгийн наадмын дэвжээнээс гарч уралдъя гэж бодож байв уу?
-Бодогдож л байна. Улс бүсийн наадамд очиж уралдаж үзэх юмсан гэж. Энэ жил ММСУХ-ны шинэ жилийн баярт очиж оролцоод азтай сугалаа таарч Тод манлай уяач Цэрэнжигмэдийн Макс угшлын охин даага авахаар болсон. Хавар жаахан дулаарахаар очиж авна даа. 
-Мялдорж Алдартын амжилтын оргил үе нь хэзээ байсан бэ?
-1998-2002 оны үе юмуу даа. 2002 онд би аймгийн наадмаас нэг түрүү, зургаан айраг хүртэж байлаа. Их наснаас бусад бүх насанд морь оруулж тухайн үедээ Хөвсгөл аймагтаа рекорд тогтоож байлаа. Аймаг үүсгэн байгуулагдсан цагаас хойш нэг жилийн наадмаас тийм олон айраг түрүү авсан хүн байгаагүй юм гэсэн. Хойтон жил нь МУ-ын Алдарт болсон Доржпүрэв гуай дөрвөн түрүү, гурван айраг авч миний амжилтыг эвдэж байсан.
-Бахдам түүх байна. Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсан танд баярлалаа. Уясан хүлгээ хурдлуулж, алтан жолоо өргүүлж яваарай.
-Баярлалаа. Манай нутагт зочилж, бидний түүхийг хуваалцаж байгаа танай хамт олонд ажлын амжилт хүсээд өөрийн санаж явдаг нэг зүйлээ хэлье. Хурдыг нь бодоод хаа сайгүй л шинэ цагийн монгол адуу буюу эрлийз адуугаар наадах сонирхолтой болж. Адуугаа сайжруулж байгаа хэлбэр нь чухал ч монгол адууныхаа удам угшилд нөлөөлчихвий гэх болгоомжлол төрдөг. Монгол хүн монгол морьтойгоо байхад хүний дор орохгүй гэж хөгшчүүл ярьдаг. Буурлуудынхаа энэ сургаалийг бодолцох яваарай гэж хэлмээр байна.

А.Мөнх