Элдэвтэй жижиг А.Сүхбат

Зүлэг ногоон дэвжээнээ уран мэхийг уралдуулан хүч үзэх бөхчүүдийн “Дархан мэх”-ний ертөнцөөр аялахад ямагт сонирхол татдаг. Энэ удаад олон мэхийн хувилбартай, уран гоё барилдаанаараа бөхийн хорхойтнуудын сэтгэлийг татсан жижиг хэмээх А.Сүхбат Аваргын “Дархан мэх”-ийг онцоллоо. Ихэнх бөхчүүдийн хувьд нэгээс хоёр мэхийг “Дархан” болгон эзэмшсэн байдаг бол А.Сүхбат аваргын хувьд ямар ч мэхийг уран гоё, чадамгай хийдгээрээ Монгол бөхийн дэвжээнээс Далай аварга цолыг хүртээд зогсохгүй ард түмнийхээ хайр хүндлэлийг хүлээж чадсан байдаг. Тиймдээ ч түүний талаар засуул, бөх сонирхогчид “Жижиг бол их элдэвтэй” хэмээн товчхон тодорхойлдог. А.Сүхбат аварга гуядана, хөл авна ч. Гар ачихын зэрэгцээ барьцтай, барьцгүй цохих мэхийг ч тун гаргамгай хийдэг.
Хөлд орох
Хөл орох мэхийг тэрээр өөрийн багш Х.Баянмөнхөөс өвлөж авсан гэдэг. Дархан аварга тохой сөхөж хонгодохооос гадна хөл авах мэхийг ч сайн хийдэг байсан нь хүү Б.Гантогтох, хүргэн А.Сүхбат нарт нь ч өвлөгдөж, тэд хөлд орох мэхийг нь гарамгай эзэмшиж, сурцтай хийдэг. А.Сүхбат 2000 онд наймын даваанд, 2001 онд есийн даваанд улсын баяр наадмаар Г.Өсөхбаярыг хөлд нь орж хаясан байдаг. Ийнхүү тэрээр хоёр жил дараалан шөвгийн дөрөвт Буур Жамьяан аваргын удмын Г.Өсөхбаярыг дархан мэхээрээ өвдөг шороодуулсан юм. Энэ онуудад тэрээр улсын баяр наадамд 9 давж түрүүлэн арслан, 10 давж түрүүлэн аварга цолыг хүртсэн байдаг билээ.
Барьцтай, барьцгүй цохих
Барьцгүй цохих мэхийг дээхэн үедээ Дундговь аймгийн харьяат улсын заан “жанжин” хэмээх Мижид, Өвөрхангай аймгийн харьяат улсын начин Чоймбол нар даацтай хийдэг байсан гэдэг. Энд нэгэн түүхт барилдааны талаар өгүүлэхэд 1932 онд Улаанбаатар 64 бөх барилдахад боохой хэмээх арслан Данзан, заан Мижид нар үзүүр түрүүнд үлджээ. Хэдийгээр Данзан арслан бяр хүчээр илүү байсан ч Мижид заан түүнийг барьцгүй цохиж унаган түрүүлж байжээ. Улсын заан Ц.Баярсайхан, А.Сүхбат нар ч цохих мэхийг голлон хийдэг байлаа. А.Сүхбатын хувьд цохих мэхийг маш хурдан үзэгдэхгүйгээр  хийдэг онцлогтой.
Гар ачих
Тухайн барилдааны явцдаа сэтгэж, янз бүрийн мэх хийдэг А.Сүхбатын бас нэгэн “дархлагдсан” мэх нь гар ачих. 1996 оны наадамд аварга Д.Сумъяабазарыг маш уран гоё гар ачиж давсныг наадамчид санаж байгаа байхаа. Түүний гар ачаад орсон Сумъяабазар нисэх мэт л унасан гэдэг. Тэрээр гар ачааг баруун солгойгүй хийдэг. Түүнээс гадна гар ачих мэх нь Ховд аймгийн Буянт сумын харьяат Д.Мягмар заан, Ж.Ганболд заан нарын дархан мэх. Түүний талаар олон жил мөрөө түшүүлж, малгайг нь барин засаж явсан засуулч Х.Пүрэвээ ийн ярьсан байдаг. “Засуулууд бөхдөө ил, далд байдлаар зааж зөвлөдөг. Ил хэллээ гэхэд тойруу үгээр хэлнэ. Харин Сүхбат бол засуулын нүдний харцаар барилддаг. Нэг дохичихоод явахад тэрийг мэдэрчихээд мэхээ хийдэг. Тэгж их олон удаа хүнд байдлаас гардаг байсан. Ямар ч бөхтэй барилдсан өөртөө зовлонгүйгээр амархан давдаг” гэжээ. Тэрээр ямар ч үед маш түргэн, шуурхай барилддаг бөгөөд өөрийнхөө биеийн хөдөлгөөнийг барилдааныхаа явц, мэх хоёртой яг тааруулна. Тийм учраас хийж байгаа мэх нь маш хүчтэй, тэсрэлттэй харагддаг нь А.Сүхбатын барилдаануудыг улам уран гоё харагдуулдаг. Залуу насны аагаараа маш хурдан барилддаг, гарахдаа л учраа бөхөө хаях арга, мэхээ олчихсон байдаг учраас нөгөө бөхөө дор нь хаячихаад тугаа тойрно. Гэтэл зарим бөхчүүд хаяна гээд аархаад байгаа хэрнээ аргаа олохгүй унаад өгдөг. Тухайлбал талийгаач Хадаа аварга учраа бөх нь амархан хаячихмаар харагддаг юмуу яаж барилдахаа тунгааж бодолгүй, хээгүйхэн гарч ирээд л уначихдаг байсан. Тэгээд л “За яахав, хойтон жилийн наадам ойрхон байна даа” гээд шороогоо гөвдөг хүн байсансан. А.Сүхбат аваргын хувьд зүлэг ногоон дэвжээнээ хүчийг үзэхээ байсан ч шавь нар нь түүний “Дархан мэх”-ийг  үргэлжлүүлсээр.

Д.Энхтуяа