Олондоо “морьт” хэмээн алдаршсан, аймгийн Алдарт уяач Дэлгэр миний багш


Өмнөговь аймгийн Баян-Овоо сумын уугуул, залуу уяач Х.Очирхуяг Дорноговийн уугуул нэгэн. Харин 1997 оноос Өмнөговь аймгийн Манлай суманд амьдрах болсоор арав гаруй жилийн нүүр үзэж байгаа бөгөөд ноднингоос Баян-Овоо руу буурь сэлгээд байгаа ажээ. Энд ирээд хурдан морины уяа сойлго тааруулах болсон ба 1999 оны анхны “Говь шанхын хурд”-аар наадмын өм нээгдэж байжээ. Залуу уяачийн өвөг эцэг Борхүү гэж морь сайн шинждэг, олон жил Манлай сумынхаа морины комисст ажилласан хүн байсан бол төрсөн ах Цэрэндорж нь ч мундаг уяач явжээ. Тиймдээ ч уяач өвгөдийнхөө үргэлжлэл болж, олондоо "морьт” хэмээн алдаршсан аймгийн Алдарт уяач Дэлгэрт шавь ороод багагүй хугацаа өнгөрчээ. Ийнхүү эрдэмт уяачийн шавь “Сурах оргил өндөр, явах зам урт ч алгуурханаар өгсөөд л явна даа” хэмээн ярьж байна.
-Аймгийн Алдарт уяач Мөнхбат, Өмнөговь аймгийн МСУХ-ны дэд тэргүүн Амарсанаа нартай нэг гал гэж дуулсан юм байв. Хэзээнээс эхлэн хамтран морь уяж байна вэ?
-Тийм шүү, бид түрүү жилээс нэг гал болон хамтран ажиллаж байна. Аймгийн МСУХ-ны дэд тэргүүн, аймгийн Заан Амар ах бид хоёрыг адуу л танилцуулсан юм шүү дээ. Харин аймгийн Алдарт уяач Мөнхбат ахыг дээр үеэс танина. Ах маань надад мэддэг чаддагаа харамгүй зөвлөнө, заана. Бас намайг бага гэлтгүй сонсоно. Ингэж л адууны төлөө сэтгэл зүрхээ зориулсан бид санаа нэгдэн галаа байгуулсан юм. Аймаг орон нутагтаа төдийгүй улсын наадмын өндөр довд уралдаж нутаг орныхоо нэрийг гаргах, адууныхаа удам угшлыг сайжруулахаар уяагаа нийлсэн маань энэ.
-Хэзээнээс эхлэн морь уяж байна вэ?
-Би Дорноговийн төвд өссөн хүн. Гэхдээ манай удамд нутаг орондоо нэртэй, сайн уяачид олон байсан юм билээ. Аав минь ч гэсэн багадаа морь унадаг байсан. Болоогүй нутгийн наадамд даага сургаж уралдуулж байсан гэдэг. Миний хувьд 1997 оноос хойш Манлай сумандаа амьдрах болсон. Харин ноднингоос Баян-Овоо руу буурь сэлгэсэн гэх үү дээ. Энд ирээд жилийн дараа Дорноговийн Алтанширээ сумын Гурвансүх гэж хүний адуунаас зээрд халзан үрээ авч уралдуулаад, 1999 оны анхны “Говьшанхын хурд”-д 21-ээр давхиулж наадмын өм нээгдэж байлаа. Хоёр жилийн дараа нь тэр азаргаа “Шинэ зуун, шинэ мянганы анхны наадам”-д айргийн дөрвөөр, 2002 онд Манлай сумынхаа Залаа хайрханы их тахилгад гурваар, Дорноговь аймгийн Мандах сумын наадамд хоёр удаа түрүүлгэсэн. Одоо тэр адууны удам угшил хэдэн сайхан их морьд байна. Би ер нь адууныхаа цусыг нутаг адуу, Дорноговь, Хэнтий, Дундговь аймгийн адуунуудаар сэлбэж, алтан тууртынхаа буянаар говийн гурван ч аймагт одтой наадаж явна даа.
Миний өвөг эцэг Борхүү гэж морь сайн шинждэг, олон жил Манлай сумынхаа морины комисст ажилласан хүн байлаа. Төрсөн ах Цэрэндорж нь ч мундаг уяач өвгөн байсан. Өнөө Занданбал гуайн үед ид морь хурдлуулж, Манлай сумын 40 жилийн ойгоор их морь түрүүлгэж байсан юм билээ. Төгсжаргал гэж бас нэг уяач ах маань байна. Энэ мэт моринд хайртай хүмүүсийн дэргэд өссөн болохоор нөлөө байлгүй яахав. Миний уяаны багш олондоо “морьт” хэмээн алдаршсан аймгийн Алдарт уяач Дэлгэр гэж хүн байгаа юм. Багш морь тэжээж эхлээгүй байхад л олон морь давхар уядаг, нэг наадамд явж байхдаа дараагийн наадмын морьдоо “бэлтгэж” байдаг хүн дээ. Ай даа мундаг хүн шүү. Морь шинжинэ гэдэг том шинжлэх ухаан гэдэг. Ямар ч байсан өөрийнхөө хэмжээнд суралцаж явна. Сурах оргил өндөр, явах зам урт ч алгуурханаар өгсөөд л явна даа.
-Энэ жилийн хувьд хаагуур хаагуур наадав? Аймагтаа наадаж байна уу?
-Баян-Овоо, Номгон, Цогтцэций, Цогт-Овоо, Манлай сумдаараа наадлаа. Нэг аман хүзүү, дөрвөн айраг хүртээд байна. Өмнө нь Зүүн бүсийн наадамдаа оролцож явлаа. Мөн Дундговь аймгийн урд талын Хулд, Луус, Өлзийт, Дорноговийн Мандах, Сайхандулаан сумдаар уралдаж байсан. Мандах суманд нэг жил азарга, их морь хоёроо түрүүлгэж, нэг их морио айргийн таваар давхиулж байлаа. Дараа жил нь хамар цагаан хээр морио аман хүзүүдүүлж, Сарт ухаа нэртэй хавчиг морио гуравлуулсан.
Одоо ч наадам олширч байгаа нь сайшаалтай юм шүү. Гол нь уламжлалаа орхилгүйгээр, сэлбэн шинэчлэгдэх ёстой гэж боддог юм. Жишээ нь адуу эдлэх соёл эргээд сэргэж байна. Адуу жилийн дөрвөн улиралд эдэлгээтэй болчихлоо. Нэг ёсондоо тамирчин хүн байнгын бэлтгэлтэй байж амжилт үзүүлдэг гэдэг шиг л болчихлоо.
-Уламжлалаа орхилгүйгээр хөгжүүлэх тухай ярьж байна. Морь уях болсноор таны амьдралд ямар ямар өөрчлөлт гарч байна вэ?
-Морь уяна гэдэг бол том соёл. Нөгөө талаар мал аж ахуй гэдэг том шинжлэх ухаан шүү дээ. Морь уяж байгаа өөрийн эрхгүй ёс заншилд суралцах хэрэгтэй болдог юм. Ядаж л уяагаа нар зөв тойрчихдог, ойр зуурын цээр тарниа уншчихдаг болчихдог юм билээ. Сэтгэл их ариусдаг юм болов уу. Хор шаргүй, элдэв муу юм бодохгүй гээд л. Энэ удаад айраг түрүү хүртээгүй байлаа ч хүртсэн нэгэндээ чин сэтгэлээсээ баяр хүргэх жишээний. За тэгээд үндэснийхээ хувцсыг иж бүрнээр нь өмсөж эдэлнэ. Энэ мэт Монголынхоо үндэсний их соёлоос алхам алхмаар суралцаад л байгаа хэрэг юм. Адуу гэдэг хийморьтой амьтан. Монгол эр хүний бахархалт соёл шүү дээ. Тэр утгаараа морьтой нөхөрлөсөн хүний ажил үйлс өөдрөг явдаг юм болов уу. Ямартаа найз нартаа хэлдэг юм. “За чи нэг наадамд яваад ирснийхээ дараа бүтэхгүй байсан ажлаа хөөцөлдөөд үзээрэй. Дороо л бүтнэ” гэж. Миний эргэн тойрноос арав гаруй найз маань моринд орсон байна.
-Ярилцлага маань өндөрлөж байна. Сүүлийн асуултыг танд үлдээж байна?
-Баярлалаа. “Тод магнай” сэтгүүлийн нийт уншигчдад энэ хорвоогийн хамгийн сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.
А. Мөнх


0 Сэтгэгдэл
ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
-
Ням, 16:47 минут Сонгомол бага насанд Ч.Ганцогтын хээр түрүүллээ
-
Ням, 14:55 минут Сонгомол бага насанд 105 даага бүртгүүлж, 76 мордл…
-
Ням, 14:46 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дунд насны ангилалд…
-
Ням, 13:53 минут Сонгомол дунд насанд Д.Даяндэмидийн Наран зээрд т…
-
Ням, 13:12 минут Сонгомол дунд ангиллын хурдан хүлгүүд мордлоо
-
Ням, 12:16 минут Сонгомол дунд насны ангилалд 106 хүлэг бүртгүүлжэ…
-
Ням, 11:54 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дээд насны ангилалд …
-
Ням, 10:35 минут Сонгомол дээд насанд Г.Хүрэлбаатарын хүрэн халзан …
-
Ням, 09:09 минут Сонгомол дээд ангиллын хүлгүүд гарааны зурхай рууг…
-
Ням, 07:59 минут Сонгомол дээд насны ангилалд 78 хүлэг бүртгүүлжээ
-
Бямба, 16:15 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан даагану…
-
Бямба, 15:28 минут Ш.Мөнгөншагайн сартай хээр даага түрүүллээ
-
Бямба, 14:32 минут Уралдаанч Б.Нармандах: Уяач ах нараасаа суралцах г…
-
Бямба, 13:54 минут Хамгийн бага нас дааганы уралдаанд 240 даага бүртг…
-
Бямба, 13:07 минут Уралдаанч Н.Боорчи: Шүдлэн түрүүлгэж, соёолонгоо …
-
Бямба, 12:29 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан соёолонг…
-
Бямба, 11:20 минут З.Мэндсайханы хул соёолон түрүүллээ
-
Бямба, 09:56 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Уламбаяр: Дөрвөн настай морины…
-
Бямба, 09:14 минут Фото - Соёолон мордуулахын эргэн тойронд
-
Бямба, 08:02 минут 195 соёолон бүртгүүлжээ
-
Баасан, 17:43 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан их насны…
-
Баасан, 17:01 минут Л.Анхбаатарын хүрэн халзан морь түрүүллээ
-
Баасан, 16:01 минут Уралдаанч Ц.Түвшинсайхан: Ээжээ, ааваа хүү нь түрү…
-
Баасан, 15:43 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Амарсанаа: Баянхонгороос анх у…
-
Баасан, 15:05 минут 210 их насны морь бүртгүүлжээ
-
Баасан, 12:43 минут АХ-104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
Баасан, 11:58 минут МУАУ И.Золбоогийн хүрэн халзан азарга түрүүллээ
-
Баасан, 08:49 минут Фото - Азаргаа мордуулав
-
Баасан, 08:27 минут 153 азарга бүртгүүлжээ
-
Пүрэв, 18:19 минут Манлай уяач Х.Улам-Өрнөх: Морь айрагдана гэдэг оло…
-
Пүрэв, 17:51 минут Уралдаанч Б.Эрдэнэбилэг: Бөмбөгөө ахыгаа нэг оруул…
-
Пүрэв, 17:39 минут Б.Лхагвацэрэн:Таван жилийн дараа төрийн наадмын хи…
-
Пүрэв, 16:21 минут Ж.Түмэн-Өлзийн бор шүдлэн түрүүллээ
-
Пүрэв, 15:09 минут Тод манлай уяач О.Батбилэг:Түрүүлэх байх гэж бодсо…
-
Пүрэв, 13:47 минут 225 шүдлэн бүртгүүлжээ
-
Пүрэв, 12:57 минут АХ-ын 104 жилийн ойн эхний 10-т хурдалсан хязаалан…
-
Пүрэв, 12:07 минут Б.Гантигийн сартай хүрэн хязаалан түрүүллээ
-
Пүрэв, 10:17 минут Хязаалан 256 бүртгүүлжээ
-
Пүрэв, 10:07 минут Хүйн долоон худагт хязаалангийн эргэн тойронд
-
7-р сарын 02 -нд Эрдэмт уяачид, эрэмгий хүлгүүд- Тод манлай уяач С.…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн сонгомол бага насанд Х.Бат-Эрдэнийн…
-
2024 оны 8-р сарын 05 -нд Хангайн бүсийн дааганы уралдаанд М.Цэрэнжавын хээр…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дээд насанд С.Баярсайханы …
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Я.Содбаатарын бор соёолон түрүүллээ
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсийн их насанд Э.Бат-Эрдэнийн Солонго зэ…
-
2024 оны 8-р сарын 04 -нд Хангайн бүсэд Д.Батбаярын Түмт хээр азарга түрүүлж…
-
2024 оны 8-р сарын 01 -нд Хангайн бүсийн сонгомол дунд насны ангилалд Г.Ганб…
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд П.Баярбатын бор хязаалан түрүүллээ
-
2024 оны 7-р сарын 31 -нд Хангайн бүсэд Г.Энхбатын хар шүдлэн түрүүлжээ
-
2024 оны 7-р сарын 28 -нд "Говьшанхын хурд-7" говийн бүсийн уралдааны сонгом…
-
Баасан, 12:43 минут АХ-104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан азарганууд
-
Пүрэв, 17:51 минут Уралдаанч Б.Эрдэнэбилэг: Бөмбөгөө ахыгаа нэг оруул…
-
Бямба, 11:20 минут З.Мэндсайханы хул соёолон түрүүллээ
-
Ням, 10:35 минут Сонгомол дээд насанд Г.Хүрэлбаатарын хүрэн халзан …
-
Пүрэв, 12:57 минут АХ-ын 104 жилийн ойн эхний 10-т хурдалсан хязаалан…
-
Ням, 13:53 минут Сонгомол дунд насанд Д.Даяндэмидийн Наран зээрд т…
-
Пүрэв, 16:21 минут Ж.Түмэн-Өлзийн бор шүдлэн түрүүллээ
-
Бямба, 16:15 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан даагану…
-
Бямба, 15:28 минут Ш.Мөнгөншагайн сартай хээр даага түрүүллээ
-
Баасан, 17:01 минут Л.Анхбаатарын хүрэн халзан морь түрүүллээ
-
Баасан, 17:43 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан их насны…
-
Баасан, 11:58 минут МУАУ И.Золбоогийн хүрэн халзан азарга түрүүллээ
-
Баасан, 08:27 минут 153 азарга бүртгүүлжээ
-
Баасан, 15:43 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Амарсанаа: Баянхонгороос анх у…
-
Пүрэв, 10:07 минут Хүйн долоон худагт хязаалангийн эргэн тойронд
-
Бямба, 09:56 минут МУ-ын Алдарт уяач Ч.Уламбаяр: Дөрвөн настай морины…
-
Пүрэв, 12:07 минут Б.Гантигийн сартай хүрэн хязаалан түрүүллээ
-
Ням, 16:47 минут Сонгомол бага насанд Ч.Ганцогтын хээр түрүүллээ
-
Ням, 07:59 минут Сонгомол дээд насны ангилалд 78 хүлэг бүртгүүлжээ
-
Баасан, 08:49 минут Фото - Азаргаа мордуулав
-
Бямба, 12:29 минут АХ-ын 104 жилийн ойд эхний 10-т хурдалсан соёолонг…
-
Бямба, 13:07 минут Уралдаанч Н.Боорчи: Шүдлэн түрүүлгэж, соёолонгоо …
-
Ням, 14:46 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дунд насны ангилалд…
-
Пүрэв, 10:17 минут Хязаалан 256 бүртгүүлжээ
-
Пүрэв, 18:19 минут Манлай уяач Х.Улам-Өрнөх: Морь айрагдана гэдэг оло…
-
Пүрэв, 13:47 минут 225 шүдлэн бүртгүүлжээ
-
Ням, 11:54 минут АХ-ын 104 жилийн ойн сонгомол дээд насны ангилалд …
-
Пүрэв, 17:39 минут Б.Лхагвацэрэн:Таван жилийн дараа төрийн наадмын хи…
-
Бямба, 08:02 минут 195 соёолон бүртгүүлжээ
-
Пүрэв, 15:09 минут Тод манлай уяач О.Батбилэг:Түрүүлэх байх гэж бодсо…
-
Ням, 13:12 минут Сонгомол дунд ангиллын хурдан хүлгүүд мордлоо
-
Ням, 14:55 минут Сонгомол бага насанд 105 даага бүртгүүлж, 76 мордл…
-
Бямба, 09:14 минут Фото - Соёолон мордуулахын эргэн тойронд
-
Баасан, 15:05 минут 210 их насны морь бүртгүүлжээ
-
Бямба, 13:54 минут Хамгийн бага нас дааганы уралдаанд 240 даага бүртг…
-
Ням, 12:16 минут Сонгомол дунд насны ангилалд 106 хүлэг бүртгүүлжэ…
-
Ням, 09:09 минут Сонгомол дээд ангиллын хүлгүүд гарааны зурхай рууг…
-
Баасан, 16:01 минут Уралдаанч Ц.Түвшинсайхан: Ээжээ, ааваа хүү нь түрү…
-
Бямба, 14:32 минут Уралдаанч Б.Нармандах: Уяач ах нараасаа суралцах г…
Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна